MỞ ĐẦU

Mỹ la-tinh là khu vực rộng lớn thuộc Châu Mỹ, có thiên nhiên phong phú và tài nguyên đa dạng. Đây là nơi giao thoa của các nền văn hóa rất độc đáo - nền văn hóa Mỹ La-tinh. Vậy những đặc điểm đó có ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển kinh tế - xã hội của khu vực này?

Trả lời:

• Nhờ tiếp giáp với nhiều biển và đại dương, tài nguyên thiên nhiên đa dạng thuận lợi phát triển kinh tế hợp tác trong khu vực và với các khu vực khác trên thế giới;
• Dân số đông, cơ cấu trở nên nguồn lao động dồi dào. 
• Nhiều nước Mỹ La-tinh cũng phải đối mặt với các khó khăn như: an ninh xã hội, vấn đề việc làm, di cư...

I. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ VÀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN

1. Vị trí địa lí 

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 7.1 hãy:

• Xác định phạm vi lãnh thổ của khu vực Mỹ La-tinh
• Trình bày các đặc điểm vị trí địa lí của khu vực Mỹ La-tinh
• Phân tích ảnh hưởng của vị trí địa lí đến phát triển kinh tế - xã hội khu vực Mỹ La-tinh.

Trả lời:

Phạm vi lãnh thổ của khu vực Mỹ La-tinh: bao gồm Mê-hi-cô và eo đất Trung Mỹ, các đảo, quần đảo trong biển ca-ri-bê; toàn bộ Nam Mỹ và một số đảo, quần đảo ngoài khơi.

Đặc điểm của vị trí địa lí:

• Tiếp giáp với Hoa Kỳ - nền kinh tế hàng đầu thế giới; với vịnh Mê-hi-cô, biển Ca-ri-bê và các đại dương lớn.

• Nằm trên tuyến đường biển quan trọng từ Đại Tây Dương sang Thái Bình Dương qua kênh đào Pa-na-ma

• Vùng biển phía Tây của khu vực nằm trong "vành đai lửa Thái Bình Dương"

Ảnh hưởng của vị trí địa lí đến phát triển kinh tế - xã hội của khu vực Mỹ La-tinh:

Thuận lợi:

• Thuận lợi cho việc giao lưu, phát triển các ngành kinh tế biển

• Đa dạng các hoạt động sản xuất

• Phát triển nền nông nghiệp nhiệt đới

• Tiếp thu các nền văn hóa từ bên ngoài

Khó khăn:

• Nằm trong khu vực chịu ảnh hưởng nhiều của thiên tai như: núi lửa, động đất, sóng thần, ...

2. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên 

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 7.1 hãy:

• Trình bày một số đặc điểm nổi bật về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của khu vực Mỹ La-tinh
• Phân tích ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên đến phát triển kinh tế - xã hội khu vực Mỹ La-tinh.

Trả lời:

Một số đặc điểm nổi bật về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của khu vực Mỹ La-tinh

Địa hình, đất: Các đồng bằng và sơn nguyên chiếm phần lớn diện tích

Khí hậu: Có nhiều đới và kiểu khí hậu khác nhau. 

• Đới khí hậu xích đạo và cận xích đạo

• Đới khí hậu nhiệt đới chiếm phần lớn

• Đới khí hậu cận nhiệt chiếm diện tích nhỏ

Sông, hồ: có nhiều hệ thống sông lớn

Biển: có vùng biển rộng lớn, có nhiều tiềm năng để phát triển tổng hợp kinh tế biển.

Sinh vật: có diện tích rừng lớn trên thế giới và có nhiều kiểu rừng khác nhau; có tiềm năng rất lớn về kinh tế và có vai trò quan trọng trong bảo vệ môi trường.

Khoáng sản: Tài nguyên khoáng sản đa dạng, nhiều loại khoáng sản có trữ lượng lớn.

Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên đến phát triển kinh tế - xã hội khu vực Mỹ La-tinh:

Địa hình, đất: đồng bằng màu mỡ thuận lợi cho phát triển cây lương thực, thực phẩm và chăn nuôi; sơn nguyên có đất đỏ ba-dan thuận lợi cho phát triển cây công nghiệp, cây ăn quả và chăn nuôi gia súc. Các đảo lớn trong biển Ca-ri-bê có đồng bằng ven biển nhỏ hẹp, thuận lợi cho cây công nghiệp và cây ăn quả. Địa hình phân hóa từ đông sang tây nên việc xây dựng các tuyến giao thông kết nối với khu vực đồng bằng gặp nhiều khó khăn. Ở vùng núi có tiềm năng lớn về khoáng sản, thủy điện và phát triển du lịch.

Khí hậu: 

• Đới khí hậu xích đạo và cận xich đạo thuận lợi cho trồng trọt và rừng phát triển.

• Đới khí hậu nhiệt đới tạo điều kiện để chăn nuôi gia súc, cây công nghiệp, cây ăn quả nhiệt đới và rừng

• Đới khí hậu nhiệt đới tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển chăn nuôi gia súc, cây ăn quả cận nhiệt và ôn đới

• Các vùng núi cao có khí hậu khắc nghiệt, gây khó khăn cho sản xuất và đời sống của người dân.

• Ở khu vực Trung Mỹ và vùng biển Ca-ri-bê thường gặp một số thiên tai như: bão nhiệt đới, lũ lụt, ... đã gây ra nhiều thiệt hại cho các quôc gia trong khu vực.

Sông, hồ: Sông có giá trị về thủy điện, giao thông, thủy sản và du lịch. Tuy nhiên, thường xuyên xảy ra tình trạng lũ lụt nên đã gây ra khó khăn đến đời sống và sản xuất của người dân; các hồ có giá trị lớn về mặt giao thông, điều tiết nước và phát triển du lịch.

Biển: có nhiều tiềm năng để phát triển tổng hợp kinh tế biển; các ngư trường lớn tạo thuận lợi để phát triển nghề cá; dọc theo bờ biển có nhiều vũng, vịnh nước sâu, tạo điều kiện xây dựng và phát triển cảng biển; có nhiều bãi biển đẹp thuận lợi cho phát triển du lịch. Dầu, mỏ và khí tự nhiên ở thềm lục địa là nguồn tài nguyên quan trọng để phát triển kinh tế.

Sinh vật: tài nguyên có tiềm năng rất lớn về kinh tế (cung cấp lâm sản, khai thác du lịch, ...) có vai trò quan trọng trong bảo vệ môi trường; có hệ động vật phong phú với nhiều loại đặc hữu như: vẹt Nam Mỹ, trăn Nam Mỹ, ...

Khoáng sản: Sắt, đồng, dầu mỏ và khí tự nhiên Ngoài ra, còn có nhiều khoáng sản khác như: vàng, bô-xít, chì, kẽm, ... Tuy nhiên, việc khai thác khoáng sản quá mức đã làm cho nguồn tài nguyên này đang dần cạn kiệt và gây ô nhiễm môi trường.

II. ĐÔ THỊ HÓA VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ DÂN CƯ, XÃ HỘI

1. Đô thị hóa 

Câu hỏi: Đọc thông tin và dựa vào bảng 7.2 hãy:

• Trình bày vấn đề đô thi hóa ở Mỹ La-tinh
• Quá trình đô thị hóa ở Mỹ La-tinh có ảnh hưởng tích cực và tiêu cực gì đến phát triển kinh tế - xã hội của khu vực.

Trả lời:

Vấn đề đô thị hóa ở Mỹ La-tinh: Mỹ La-tinh là khu vực có mức độ dô thị hóa cao trên thế giới. Tỉ lệ dân thành thị liên tục tăng. Năm 2020, tỉ lệ dân thành thị của khu vực là 80,1%.
Ảnh hưởng của đô thị hóa ở Mỹ La-tinh đến phát triển kinh tế - xã hội của khu vực:

• Tích cực: tạo ra nhiều việc làm và thu nhập cho người lao động, tiêu thụ khối lượng hàng hóa lớn, từng bước thay đổi bộ mặt đô thị, tạo sức hút đầu tư mạnh.

• Tiêu cực: quá trình đô thị hóa ở các nước trong khu vực không đi kèm với quá trình công nghiệp hóa, cư dân thành thị tăng nhanh nhưng chủ yếu do di dân từ nông thôn ra thành phố và lịch sử nhập cư lâu dài. Điều này đã làm gia tăng tình trạng thất nghiệp, nghèo đói, suy thoái môi trường ở các thành phố.

2. Dân cư

Câu hỏi: Đọc thông tin và dựa vào bảng 7.2 và quan sát hình 7.2, hãy:

• Trình bày nét nổi bật về dân cư của Mỹ La-tinh
• Phân tích ảnh hưởng của dân cư đến phát triển kinh tế - xã hội ở khu vực này.

Trả lời:

Nét nổi bật về dân cư Mỹ La-tinh:

• Là khu vực đông dân (năm 2020 là 652,3 triệu người) và có dân số tăng nhanh.

• Quy mô dân số giữa các quốc gia có sự chênh lệch lớn.

• Bra-xin là quốc gia đông dân nhất khu vực, Mê-hi-cô đứng thứ hai.

• Tỉ lệ gia tăng dân số giảm mạnh qua các năm (năm 2020 là 0,94%)

• Có cơ cấu dân số trẻ

Ảnh hưởng của dân cư đến phát triển kinh tế - xã hội: Cơ cấu dân số trẻ. Năm 2020, số dân trong độ tuổi từ 15 đến 64 tuổi chiếm khoảng 67,2% tổng số dân. Đây là nguồn lao động dồi dào và thị trường tiêu thụ rộng lớn, nhưng đồng thời cũng gây ra áp lực đối với vấn đề giải quyết việc làm, nâng cao đời sống cho người dân. Mật độ phân bố dân số không đồng đều, tập trung chủ yếu ở ven biển.

3. Xã hội

Câu hỏi: Đọc thông tin và dựa vào bảng 7.3, hãy:

• Trình bày một số nét nổi bật về xã hội của Mỹ La-tinh
• Phân tích ảnh hưởng của vấn đề xã hội đến sự phát triển kinh tế - xã hội ở khu vực này.

Trả lời:

Nét nổi bật về xã hội của Mỹ La-tinh:

• Có nền văn hóa độc đáo, được hình thành từ sự hòa quyện của các nền văn hóa bản địa và di cư.

• Cư dân bản địa ở khu vực này là chủ nhân của nhiều nền văn hóa nổi tiếng như: May-a, In-ca, A-dơ-tếch,...

• Các nền văn hóa phát triển đã để lại nhiều di tích lịch sử có giá trị lớn về nhân văn và du lịch.

• Những năm gần đây, chất lượng cuộc sống của người dân Mỹ La-tinh được tăng lên nhờ kinh tế ngày càng phát triển. 

• Năm 2020, khu vực Mỹ La-tinh có tuổi thọ trung bình đạt khoảng 75 tuổi.

• Tỉ lệ dân số từ 15 tuổi trở lên biết chữ chiếm 94,5% dân số.

• HDI khu vực Mỹ La-tinh khá cao, có xu hướng tăng và khác nhau giữa các nước.

Ảnh hưởng của vấn đề xã hội đến sự phát triển kinh tế - xã hội: sự khác biệt trong phát triển kinh tế - xã hội và các tầng lớp xã hội đã dẫn tới sự bất bình đẳng, xung đột xã hội xuất hiện ở một số quốc gia.

III. KINH TẾ

1. Tình hình phát triển kinh tế

Một số ngành kinh tế nổi bật

Câu hỏi: Đọc thông tin, quan sát hình 7.3 và dựa vào bảng 7.4 hãy trình bày và giải thích tình hình phát triển kinh tế chung của khu vực Mỹ La-tinh

Trả lời:

Tình hình phát triển kinh tế chung của khu vực Mỹ La-tinh:

• Tuy giành được độc lập sớm nhưng trình độ phát triển kinh tế - xã hội của các nước Mỹ La-tinh hiện nay chủ yếu thuộc nhóm nước đang phát triển

• GDP toàn khu vực còn thấp và có sự chênh lệch rất lớn.

• Tốc độ tăng trưởng GDP của khu vực nhìn chung còn chậm và không đều

• Có nợ nước ngoài so với tổng sản phẩm trong nước thuộc loại cao nhất thế giới. Nhiều nước có tỉ lệ này ở mức trên 40 - 50%

• Là khu vực có điều kiện tự nhiên thuận lợi để phát triển các ngành kinh tế với cơ cấu đa dạng: công nghiệp (chủ yếu là khai khoáng), nông nghiệp là thế mạnh, dịch vụ có tỉ trọng ngày càng cao trong cơ cấu kinh tế (chiếm khoảng 60% năm 2020)

Nguyên nhân: Do hầu hết các nước Mỹ La-tinh trước đây đều là những nước nông nghiệp lạc hậu; đường lối phát triển kinh tế chưa hợp lý, phụ thuộc nhiều vào tư bản nước ngoài. Các công ty lớn hầu hết do người nước ngoài nắm giữ.

LUYỆN TẬP- VẬN DỤNG

Luyện tập

Bài tập 1: Lập sơ đồ thể hiện ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên đến sự phát triển kinh tế - xã hội của khu vực Mỹ La-tinh. 

Trả lời:

Bài tập 2: Dựa vào bảng 7.4, hãy vẽ biểu đồ thể hiện cơ cấu GDP của khu vực Mỹ La-tinh năm 2010 và năm 2020. Nhận xét sự thay đổi về GDP của Khu vực Mỹ La-tinh.

Trả lời:

Vận dụng

Bài tập 3: Hãy tìm hiểu và thu thập thông tin về một lễ hội ở khu vực Mỹ La-tinh.

Trả lời:

Mexico: Đốt cháy tâm trạng tồi tệ (Quema del Mal hài hước)

Ở Mexico, lễ hội hóa trang bắt đầu với một truyền thống được yêu thích đó là Quema del Mal hài hước, hay còn được biết đến với một tên gọi khác Đốt cháy tâm trạng tồi tệ. Nghi lễ bắt đầu với một hình nộm lớn của một nhân vật chính trị hoặc người nổi tiếng không được yêu thích bị treo lơ lửng trên không trung.

Sau đó, con rối papier-mâché được đốt cháy và những người tham gia lễ hội cổ vũ và ăn mừng khi nó bốc cháy. Truyền thống mang tính biểu tượng: khi chiếc piñata bùng cháy, đó là dấu hiệu để mọi người trút bỏ những lo lắng hàng ngày và tận hưởng sự bắt đầu của lễ hội.

Việc đốt cháy tâm trạng tồi tệ xảy ra tại các lễ hội Carnival trên khắp Mexico, đặc biệt là ở  Veracruz và Mazatlan. Vào năm 2019, hình nộm của cựu tổng thống Enrique Peña đã bị đốt cháy trong lễ kỷ niệm.