BÀI 3 - GIỚI THIỆU CHUNG VỀ CÁC CẤP ĐỘ TỔ CHỨC CỦA THẾ GIỚI SỐNG

MỞ ĐẦU

Câu 1: Kể tên các cấp độ tổ chức của cơ thể đa bào. Thế giới sống có thể được sắp xếp, tổ chức theo các cấp độ nào?

Đáp án chuẩn:

- Cấp độ tổ chức của cơ thể đa bào: tế bào → mô → cơ quan → hệ cơ quan → cơ thể

- Thế giới sống có thể được sắp xếp, tổ chức theo các cấp độ: phân tử → bào quan → tế bào → mô → cơ quan → hệ cơ quan → cơ thể → quần thể → quần xã → hệ sinh thái → sinh quyển.

I. CÁC CẤP ĐỘ TỔ CHỨC SỐNG

Câu 1: Quan sát hình 3.1 và dựa vào kiến thức đã học, hãy mô tả các cấp độ tổ chức sống.

Đáp án chuẩn:

- Phân tử: Cấu tạo từ các nguyên tử. Ví dụ: Phân tử nước (H2O) gồm 2 nguyên tử hidro và 1 nguyên tử oxy.

- Bào quan: Liên kết các phân tử thành bào quan. Ví dụ: Phân tử DNA và protein tạo thành nhiễm sắc thể trong nhân tế bào.

- Tế bào: Cấu tạo từ nhiều bào quan. Ví dụ: Tế bào động vật có các bào quan như ti thể, ribosome, bộ máy Golgi,...

- Mô: Nhóm tế bào cùng chức năng. Ví dụ: Mô thần kinh gồm nhiều tế bào thần kinh.

- Cơ quan: Nhóm mô thực hiện chức năng cụ thể. Ví dụ: Dạ dày làm từ mô cơ, mô liên kết, mô thần kinh, mô biểu bì,...

- Hệ cơ quan: Nhóm cơ quan hoạt động chung. Ví dụ: Hệ tuần hoàn bao gồm tim và các mạch máu (động mạch, mao mạch, tĩnh mạch).

- Cơ thể: Tập hợp các hệ cơ quan. Ví dụ: Cơ thể người có hệ thần kinh, hệ tuần hoàn, hệ tiêu hoá, hệ bài tiết, hệ sinh dục,...

- Quần thể: Tập hợp các cá thể cùng loài. Ví dụ: Quần thể trâu rừng, quần thể cây cọ tại Phú Thọ,...

- Quần xã: Tập hợp các quần thể khác loài. Ví dụ: Quần xã các loài trong rừng Cúc Phương.

- Hệ sinh thái: Bao gồm quần xã sinh vật và môi trường sống. Ví dụ: Hệ sinh thái rừng mưa nhiệt đới.

- Sinh quyển: Hệ sinh thái lớn nhất.

Câu 2: Cấp độ tổ chức sống là gì? Nêu ví dụ cho mỗi cấp độ tổ chức sống.

Đáp án chuẩn:

* Cấp độ tổ chức của thế giới sống là vị trí của một tổ chức sống trong thế giới sống, được xác định bằng số lượng và chức năng các yếu tố cấu thành tổ chức đó. * Ví dụ:

- Phân tử: Nước, không khí, muối ăn,...

- Bào quan: Nhân tế bào, màng tế bào, nhiễm sắc thể

- Tế bào: Tế bào xương, tế bào thần kinh, tế bào vảy hành

- Mô: Mô xương đặc, mô biểu bì, mô liên kết

- Cơ quan: Xương đùi, cơ quan tiêu hóa, hoa, lá, thân,...

- Hệ cơ quan: Hệ xương, hệ thần kinh, hệ tuần hoàn,...

- Cơ thể: Hổ Đông Dương, Báo Đốm, Hươu Cao Cổ, Cây Dương Xỉ,...

- Quần thể: Quần thể Hổ, Quần thể Báo Đốm, Quần thể Dương Xỉ,...

- Quần xã - hệ sinh thái: Sinh vật kết hợp với môi trường sống, ví dụ như quần xã báo đốm tại Vườn quốc gia Cúc Phương

Luyện tập 1: Cấp độ tổ chức nào được xem là cấp độ tổ chức sống cơ bản? Vì sao?

Đáp án chuẩn:

Cấp độ tổ chức sống cơ bản bao gồm tế bào, cơ thể, quần thể và quần xã - hệ sinh thái. Các cấp độ này có cấu trúc ổn định và có khả năng thực hiện các chức năng sống cơ bản như trao đổi chất, chuyển hoá năng lượng, sinh trưởng, phát triển, sinh sản, cảm ứng, và có khả năng tự điều chỉnh, thích nghi với môi trường sống độc lập.

II. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA CẤP ĐỘ TỔ CHỨC SỐNG

Câu 3: Mỗi cấp độ tổ chức sống tuy có những đặc điểm riêng nhưng tất cả các cấp độ đều có những đặc điểm chung nào?

Đáp án chuẩn:

- Tổ chức theo nguyên tắc thứ bậc; 

- Hệ thống mở và tự điều chỉnh; 

- Liên tục tiến hóa.

Câu 4: Thế nào là tổ chức theo nguyên tắc chức bậc? Cho ví dụ.

Đáp án chuẩn:

- Tổ chức theo nguyên tắc thứ bậc là cấu trúc mà tổ chức cấp dưới đóng vai trò nền tảng cho tổ chức cấp trên. Tổ chức cấp trên không chỉ kế thừa đặc điểm của tổ chức cấp dưới mà còn có những đặc tính nổi bật riêng.

- Ví dụ: Quần thể là một cấp tổ chức gồm nhiều cá thể cùng loài, có cấu trúc ổn định về số lượng, phân bố không gian và mối quan hệ giữa các cá thể mà không có ở cấp độ cơ thể.

Luyện tập 2: Lấy ví dụ về khả năng tự điều chỉnh của cơ thể người.

Đáp án chuẩn:

- Khi hoạt động mạnh, cơ thể tăng chu kỳ chuẩn hóa năng lượng và sản xuất nhiệt, làm tăng nhiệt độ cơ thể. Cơ thể sử dụng cơ chế đổ mồ hôi để tiết nhiệt qua da, từ đó làm mát cơ thể.

- Trong môi trường lạnh, các mạch máu dưới da co lại và cơ thể có hiện tượng run để giữ ấm.

III. QUAN HỆ GIỮA CÁC CẤP ĐỘ TỔ CHỨC SỐNG

Câu 5: Trình bày quan hệ phụ thuộc nhau giữa các cấp độ tổ chức sống.

Đáp án chuẩn:

Quan hệ giữa các cấp độ tổ chức sống được thể hiện qua quan hệ thứ bậc về cấu trúc và chức năng: Các cấp độ tổ chức sống liên kết với nhau bởi mối quan hệ bộ phận và tổng thể, trong đó các cấp độ tổ chức lớn hơn được hình thành từ các cấp độ tổ chức nhỏ hơn liền kề.

Luyện tập 3: Quan sát hình 3.2, mô tả mối quan hệ giữa các cấp độ tổ chức sống ở cơ thể người.

Đáp án chuẩn:

Mối quan hệ giữa các cấp độ tổ chức sống trong cơ thể người: từ tế bào biểu mô ruột đến biểu mô ruột, ruột non, hệ tiêu hoá và cơ thể. Tế bào biểu mô ruột hấp thụ chất dinh dưỡng, giúp ruột non và hệ tiêu hoá thực hiện chức năng tiêu hoá và hấp thụ dinh dưỡng cho cơ thể người.