Nêu và giải thích quá trình hình thành vùng kinh tế trọng điểm

* Quá trình hình thành

- Từ những năm 90 của thế kỉ XX, thực hiện chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của cả nước, Việt Nam đã tiến hành nghiên cứu và xây dựng các vùng kinh tế trọng điểm. Đảng và Nhà nước xác định các vùng kinh tế trọng điểm là vùng động lực làm đầu tàu lôi kéo sự phát triển của các vùng khác trên cả nước.

- Từ cuối năm 1997 và đầu năm 1998, Thủ tướng Chính phủ đã lần lượt phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế – xã hội ba vùng kinh tế trọng điểm đến năm 2010 là Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, Vùng kinh tế trọng điểm miền Trung, Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam.

- Đến năm 2009, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đề án thành lập Vùng kinh tế trọng điểm vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

- Hiện nay, nước ta có 4 vùng kinh tế trọng điểm với tổng số 24 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Số lượng và phạm vi lãnh thổ của mỗi vùng kinh tế trọng điểm có sự thay đổi theo thời gian, tuỳ theo yêu cầu chiến lược phát triển kinh tế – xã hội của đất nước.

- Ngày 09 tháng 01 năm 2023, theo Nghị quyết số 81/2023/QH15 về Quy hoạch tổng thể quốc gia thời kì 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, Quốc hội đã phê chuẩn việc hình thành 4 vùng động lực quốc gia gồm: Vùng động lực phía Bắc, Vùng động lực phía Nam, Vùng động lực miền Trung và Vùng động lực Đồng bằng sông Cửu Long. Các vùng động lực quốc gia được hình thành trên cơ sở các vùng kinh tế trọng điểm, lựa chọn một số địa bàn có vị trí, điều kiện thuận lợi nhất. Các vùng động lực quốc gia được xem là đầu tàu, có khả năng đột phá, tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của cả nước với tốc độ cao và bền vững, có khả năng cạnh tranh khu vực và quốc tế.

* Khái quát đặc điểm phát triển của các vùng kinh tế trọng điểm

- Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ

Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ là vùng hạt nhân, động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế của vùng Đồng bằng sông Hồng và cả nước. Vùng hội tụ tương đối đầy đủ các thế mạnh để phát triển kinh tế - xã hội, đã quy hoạch và hình thành hệ thống khu công nghiệp, khu kinh tế ven biển trọng điểm. Vùng có cơ cấu kinh tế hiện đại, khu vực dịch vụ chiếm tỉ trọng lớn nhất trong GRDP. Phát triển mạnh các ngành tài chính ngân hàng; du lịch; cơ khí; sản xuất sản phẩm điện tử, máy vi tính; sản xuất điện;... Vùng có Thủ đô Hà Nội là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hoá, khoa học – công nghệ của cả nước.

- Vùng kinh tế trọng điểm miền Trung

Vùng nằm ở vị trí chuyển tiếp giữa các vùng phía bắc và phía nam của nước ta, là cửa ngõ quan trọng thông ra biển của các tuyến hành lang kinh tế Đông – Tây, nối với đường hàng hải quốc tế. Các địa phương trong vùng đều có đường bờ biển dài, nguồn tài nguyên biển phong phú, thuận lợi cho việc phát triển kinh tế biển, nhất là các ngành du lịch, giao thông vận tải biển. Các ngành công nghiệp quan trọng của vùng là sản xuất ô tô; lọc, hoá dầu; luyện kim; năng lượng. Các trung tâm kinh tế lớn trong vùng là Huế, Đà Nẵng, Quảng Ngãi.

- Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam

Vùng có vị trí, vai trò chiến lược đặc biệt quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội, nằm trên các trục giao thông quan trọng của cả nước, quốc tế và khu vực. Vùng có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, cơ cấu kinh tế hiện đại, các khu công nghiệp phát triển mạnh, đóng góp vào tổng giá trị xuất nhập khẩu và thu hút đầu tư nước ngoài lớn nhất cả nước. Trong vùng có Thành phố Hồ Chí Minh là trung tâm kinh tế, công nghiệp, thương mại, dịch vụ, du lịch, khoa học kĩ thuật, đầu mối giao thông và giao lưu quốc tế lớn nhất cả nước.

- Vùng kinh tế trọng điểm vùng Đồng bằng sông Cửu Long

Vùng kinh tế trọng điểm vùng Đồng bằng sông Cửu Long có nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và giàu có với đường bờ biển dài, vùng biển rộng, tài nguyên nước dồi dào, đất phù sa màu mỡ,... Vùng là trung tâm dẫn đầu cả nước về sản xuất lúa gạo, nuôi trồng, đánh bắt và chế biến thuỷ sản, đóng góp lớn vào xuất khẩu nông, thuỷ sản của cả nước. Trung tâm kinh tế lớn nhất của vùng là Cần Thơ.