I. TÌM HIỂU CHUNG

1. Tác giả

• Ngô gia văn phái là một nhóm tác giả thuộc dòng họ Ngô Thì ở làng Tả Thanh Oai, Hà Nội ngày nay. Đây
• Đây là một dòng họ lớn có truyền thống nghiên cứu và sáng tác văn chương với những tên tuổi tiêu biểu như: Ngô Thì Ức (1709 -736), Ngô Thì Sĩ (1726 -1780), Ngô Thì Nhậm (1746 – 1803), Ngô Thì Chí ( 1753 -1788), Ngô Thì Du (1772 -1840), Ngô Thì Hương (1774 -1821)….

2. Tác phẩm

• Hoàng Lê nhất thống chí là cuốn tiểu thuyết lịch sử, viết bằng chữ Hán theo lối chương hồi gồm có 17 hồi.
• Dựa vào việc ghi chép lại những sự kiện lịch sử - xã hội có thực, nhân vật thực, địa điểm thực và tác phẩm đã phản ánh những biến động của lịch sử nước ta từ cuối thế kỉ XVIII đến những năm đầu thế kỉ XIX trong đó tập trung phơi bày sự thối nát dẫn đến sự sụp đổ tất yếu của tập đoàn phong kiến Lê – Trịnh.
• Đồng thời nó góp phần ca ngợi cuộc khởi nghĩa Tây Sơn do người anh hùng áo vải Nguyễn Huệ lãnh đạo.

3. Bối cảnh lịch sử diễn ra trận đánh

Ngày 25/11 năm Mậu Thân (22/12/1788) Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế lấy hiệu Quang Trung, chỉ huy quân tiến ra Bắc tuyển thêm quân.

Vua Quang Trung chia quân làm 5 đạo tiến ra Bắc, đạo quân do Quang Trung chỉ huy tiến thẳng vào Thăng Long. Ông đã chỉ huy quân lính đánh tan quân Thanh.

II. TÌM HIỂU VĂN BẢN

1. Bố cục và sự kiện lịch sử

1.1. Bố cục: gồm có 3 phần

• Phần 1: Từ đầu đến ngày 25 tháng Chạp năm Mậu Thân 1788: Được tin quân Thanh chiếm Thăng Long, Nguyễn Huệ lên ngôi vua thân chinh đi dẹp giặc.
• Phần 2: Tiếp theo đến tiến binh đến Thăng long rồi kéo vào thành: Chiến thắng thần tốc của quân Tây Sơn với tài thao lược của vua Quang Trung
• Phần 3: Còn lại: Sự đại bại của quân tướng nhà Thanh và tình trạng thảm hại của Vua tôi Lê Chiêu Thống.

1.2. Sự kiện lịch sử

• Ngày 25 tháng Chạp năm Mậu Thân Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế lấy hiệu là Quang Trung chỉ huy quân tiến ra Bắc tiêu diệt quân Thanh
• Đêm 30 Tết bao vây tiêu diệt đồn Hà Hồi
• Đêm mùng 5 Tết quân ta tấn công và hạ đồn Ngọc Hồi
• Quân Thanh thảm hại, Tôn Sĩ NGhị và Lê Chiếu Thống tháo chạy.

2. Tìm hiểu Nhân vật Vua Quang Trung - Nguyễn Huệ 

2.1. Khi nghe Tin quân Thanh xâm lược nước ta

• Bắc Bình Vương giận lắm, cho họp tướng sĩ, định thân chinh cầm quân đi ngay.
• Lên ngôi hoàng đế tiến quân ra Bắc dẹp giặc.
• Trưng cầu ý kiến của người hiền tài
• Tuyển mộ quân lính ở Nghệ An, duyệt binh, yên ủi quân lính vạch ra kế hoạch đánh giặc.

=> Thể hiện Quang Trung là một người có trí tuệ sáng suốt, nhạy bén; hành động mạnh mẽ dứt khoát, tự tin, điều khiển tướng tài tình, sử dụng chiến lược, chiến thuật hợp lí, độc đáo trong kế sách đánh giặc; có ý chí tự hào, tự tôn dân tộc và tinh thần quyết chiến quyết thắng.

2.2. Cảm hứng của người viết về nhân vật Vua Quang Trung

• Ở phần đầu của văn bản, Vua Quang Trung hiện lên là một người chính trực, thẳng thắn hành động quyết đoán, sáng suốt nhạy bén.
• Ở phần 2 Quang Trung hiện lên với vẻ đẹp của người anh hùng trong chiến trận, người có tầm nhìn chiến lược, ý chí quyết tâm bảo vệ độc lập dân tộc, có tài cầm quân, tiên đoán chính xác, dùng binh  biến hóa, bất ngờ, đóng vai trò quyết định trong chiến thắng thần tốc đại phá quân Thanh.
• Tác giả không giấu nổi giọng điệu ngợi ca khi nói về trí tuệ, chiến lược của Vua Quang Trung. Yêu nước, tự hào dân tộc – đó là nguồn cảm hứng mạnh mẽ của các tác giả khi xây dựng nhân vật người anh hùng kiệt xuất này. Mặc dù Ngô gia văn phái là những cựu thần chịu ơn sâu nặng của nhà Lê, nhưng là những tri thức có lương tâm họ đã nhìn lịch sử bằng cái nhìn khách quan, trung thực. Vì thế qua ngòi bút của tác giả, Ông Vua nhà Lê trở nên hết sức hèn hạ, nhu nhược, ngược lại, hoàng đế Quang Trung hiện ra với những phẩm chất của một anh hùng dân tộc. 

3. Tìm hiểu nhân vật Vua Lê Chiêu Thống

3.1. Hành động của nhà vua

• Chiêu Thống vội cùng bọn thân tín đưa Thái Hậu ra ngoài.
• Chạy bán sống bán chết
• Cướp thuyền dân
• Mấy ngày không ăn đuổi kịp Tôn Sĩ Nghị.
• Vua tôi nhìn nhau than thở, oán giận chảy nước mắt.

=> Thể hiện sự hèn nhát, vì lợi ích riêng của dòng họ mà đem vận mệnh dân tộc đặt vào tay kẻ thù xâm lược. 

=> Hành động “rước voi giày mả tổ” khiến Lê Chiêu Thống mất tư cách của bậc quân vương. Qua đó tác giả tỏ thái độ phê phán một cách nghiêm khắc đối với nhân vật này.

3.2. Sự đối lập giữa Vua Quang Trung và Lê Chiêu Thống

• Vua Quang Trung: oai phong mạnh mẽ, giàu tinh thần tự tôn dân tộc, xông pha trận mạc là nức lòng quân sĩ, tạo niềm tin quyết chiến quyết thắng. 
• Lê Chiêu Thống: kẻ hèn nhát, vì sự sống của bản thân mà sẵn sàng bán nước
• Quân Tây Sơn dũng mãnh trên dưới một lòng, chiến đấu xả thân vì nghiệp lớn sức mạnh vô địch chiến thắng vang dội còn quân Thanh nhục nhã giẫm đạp lên nhau chạy trốn.

=> Thể hiện độ đậm nhấn mạnh chủ đề của đoạn trích. Với quan điểm lịch sử đúng đắn và niềm tự hào dân tộc, các tác giả đã ngợi ca người anh hùng dân tộc Nguyễn Huệ với chiến công thần tốc đại phá quân Thanh đồng thời phê phán tố cáo những kẻ bán và cướp nước.

III. TÌM HIỂU ĐẶC TRƯNG CỦA THỂ LOẠI TRUYỆN LỊCH SỬ 

• Bối cảnh: Đoạn trích đã tái hiện những sự kiện nhân vật có thật ở một thời kì, một giai đoạn lịch sử cụ thể: đó là hiện thực lịch sử hào hùng của dân tộc và hình ảnh người anh hùng Nguyễn Huệ với chiến thắng mùa xuân năm Kỷ Dậu (1789) đánh tan 29 vạn quân Thanh. Nhờ khả năng tưởng tượng hư cấu và miêu tả của nhà văn bối cảnh của một thời đại trong quá khứ trở nên sống động như đang diễn ra trước mắt người đọc
• Nhân vật: Thế giới nhân vật trong đoạn trích khá phong phú. Trong đó tác giả tập trung khắc họa các nhân vật nổi tiếng như vua chúa, anh hùng các vị tướng cầm quân – những con người có vai trò quan trọng đối với đời sống của cộng đồng dân tộc trong đó, Quang Trung, Lê Chiêu Thống là những nhân vật tiêu biểu. Được khắc họa một cách sinh động rõ nét, hai nhân vật đó thể hiện khá đầy đủ cách nhìn nhận, lí giải về lịch sử của tác giả.
• Cốt truyện: Cốt truyện được xây dựng trên cơ sở các sự kiện đã từng xảy ra, tuy nhiên đã được tái tạo hư cấu sắp xếp dưới dạng dụng ý nghệ thuật để thể hiện chủ đề tư tưởng. 
• Xâu chuỗi các sự kiện ta sẽ hình dung rõ ràng cốt truyện của đoạn trích: Được tin báo quân Thanh chiếm đóng Thăng Long => Nguyễn Huệ liền họp các tướng sĩ, định thân chinh cầm quân đi ngay => lên ngôi Hoàng đế đốc thúc đại binh ra Bắc dẹp giặc => Quân Thanh không chống nổi, bỏ chạy tán loạn giày xéo lên nhau mà chết => Vua tôi nhà Lê hết hồn hết vía tìm đường bỏ trốn.
• Ngôn ngữ: Ngôn ngữ của các nhân vật được miêu tả khá thành công phù hợp với đặc điểm của thời đại, vị thế xã hội và tích cách từng nhân vật.

IV. TỔNG KẾT

1. Nội dung

• Tác giả đã ghi lại lịch sử hào hùng của dân tộc ta, tái hiện chân thực hình ảnh người anh hùng dân tộc Nguyễn Huệ qua chiến công thần tốc đại phá quân Thanh, sự thảm hại của quân tướng nhà Thanh và số phận bi đát của vua tôi Lê Chiêu Thống.

2. Nghệ thuật

• Cốt truyện được xây dựng trên các cơ sở các sự kiện đã xảy ra nhằm thể hiện chủ đề của tác phẩm.
• Ngôn ngữ truyện kể và nhân vật phù hợp với thời đại được miêu tả.
• Nghệ thuật kể chuyện: Lối văn trần thuật đặc sắc.