I. CƠ SỞ HÌNH THÀNH

1. Điều kiện tự nhiên và dân cư

- Điều kiện tự nhiên: là một quốc gia rộng lớn ở khu vực Đông Bắc Á, lãnh thổ Trung Quốc như bị đóng khung tứ phía bởi núi cao, biển rộng và sa mạc mênh mông: 

+ Sa mạc Gobi ở phía bắc và Takla Makan ở phía tây.

+ Dãy Himalaya dựng đứng như bức tường thành ở phía tây nam, phía đông là Thái Bình Dương. 

+ Phía đông, lưu vực Hoàng Hà và Trường Giang tạo nên những đồng bằng rộng màu mỡ, thuận lợi phát triển nông nghiệp.

- Dân cư: 

+ Trên lưu vực Hoàng Hà, từ thời nguyên thuỷ, các bộ lạc sớm đến cư trú, hình thành tộc Hoa Hạ. 

+ Từ những ngôi làng nhỏ nằm ở hạ lưu sông Hoàng, người Hoa Hạ đã tạo dựng một trong những nền văn minh sớm của nhân loại. 

+ Sau khi Tần Thuỷ Hoàng thống nhất Trung Quốc, cộng đồng dân cư Hoa Hạ phát triển, dần thành một dân tộc ổn định vào thời Hán, được gọi là Hán tộc, giữ vai trò chủ thể trong quá trình phát triển văn minh Trung Hoa.

2. Điều kiện kinh tế

- Hình 7.2 mô tả hoạt động cày ruộng của cư dân Trung Quốc.

=> Văn minh Trung Hoa là nền văn minh nông nghiệp (nông nghiệp là ngành kinh tế chính).

+ Người Hoa Hạ trồng các loại cây: lúa mì, kê, dâu, đay,.. 

+ Công cụ sản xuất chủ yếu làm bằng gỗ, đá, xương. Thời Thương và Tây Chu, công cụ đồng thau phổ biến. Đến thời Chiến quốc, công cụ bằng sắt được sử dụng rộng rãi. 

- Các ngành nghề thủ công như làm gốm, đúc đồng, luyện sắt, dệt vải, đóng thuyền, làm giấy,... sớm phát triển, trình độ thẩm mĩ và kĩ thuật chế tác cao.

- Việc trao đổi, buôn bán các sản phẩm trong nước và nước ngoài mở rộng. Từ thời Hán, hoạt động ngoại thương của Trung Quốc phát triển mạnh mẽ thông qua con đường Tơ lụa.

II. CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI

1. Các giai đoạn phát triển của lịch sử văn minh Trung Hoa cổ - trung đại

- Khoảng thế kỉ XXI TCN, cư dân ở lưu vực Hoàng Hà bước vào thời kì tan rã của chế độ công xã nguyên thuỷ, hình thành xã hội có phân hoá giai cấp và nhà nước. 

- Trên lưu vực Hoàng Hà và Trường Giang tồn tại hàng trăm tiểu quốc. Giữa các nước thường xuyên xảy ra chiến tranh nhằm thôn tính lẫn nhau. Trải qua các triều đại Hạ, Thương, Chu, tổ chức bộ máy nhà nước từng bước được xây dựng và phát triển theo mô hình quân chủ chuyên chế.

- Chế độ phong kiến chính thức được xác lập ở Trung Quốc thời Tần (năm 221 TCN). Thiết chế nhà nước quân chủ chuyên chế tiếp tục được xây dựng và củng cố qua các triều đại từ Tần cho đến Minh, Thanh.

2. Ảnh hưởng của điều kiện chính trị - xã hội đến sự hình thành nền văn minh Trung Hoa cổ - trung đại

- Do sự phát triển của sản xuất, xã hội Trung Quốc cũng phân hoá sâu sắc. Thời cổ đại, cơ cấu xã hội Trung Quốc bao gồm vua, quý tộc, nông dân, thợ thủ công, thương nhân và nô lệ. Từ thời Tần trở đi, xã hội Trung Quốc chủ yếu bao gồm vua quan, địa chủ, nông dân, thợ thủ công, thương nhân. Trong đó, nông dân là giai cấp đông đảo, giữ vai trò quan trọng nhất trong sản xuất nông nghiệp.

- Điều kiện chính trị - xã hội, chế độ quân chủ chuyên chế, sự phân hoá xã hội đã ảnh hưởng sâu sắc đến sự hình thành nền văn minh Trung Hoa cổ - trung đại.

III. THÀNH TỰU VĂN MINH TIÊU BIỂU