VĂN BẢN 1: LỤC VÂN TIÊN CỨU KIỀU NGUYỆT NGA

A - MỤC TIÊU BÀI HỌC

- Nhận biết và phân tích được một số yếu tố của truyện thơ Nôm như: cốt truyện, nhân vật, lời thoại.

- Nêu được nội dung bao quát của văn bản; bước đầu biết phân tích các chi tiết tiêu biểu, đề tài, câu chuyện, nhân vật trong tính chỉnh thể của tác phẩm.

- Nhận biết và phân tích được chủ đề, tư tưởng, thông điệp mà văn bản muốn gửi đến người đọc thông qua hình thức nghệ thuật của văn bản; phân tích được một số căn cứ để xác định chủ đề.

B - NHỮNG KIẾN THỨC CẦN GHI NHỚ

I. TÁC GIẢ VÀ XUẤT XỨ VĂN BẢN

1. Tác giả

- Nguyễn Đình Chiểu (1822-1888) quê gốc ở tỉnh Thừa Thiên (nay là Thừa Thiên Huế) nhưng được sinh ra ở quê mẹ là phủ Tân Bình, tỉnh Gia Định (nay thuộc Thành phố Hồ Chí Minh). 

- Ông đỗ tú tài năm 1843, năm 1849 ra Huế chuẩn bị thi tiếp thì mẹ mất, phải về Gia Định chịu tang. Trên đường về, Nguyễn Đình Chiểu ốm nặng, bị mù cả hai mắt. 

- Ông là tấm gương mẫu mực về nghị lực sống phi thường, khí tiết thanh cao và lòng yêu nước tha thiết, mãnh liệt.

- Nguyễn Đình Chiểu để lại một di sản văn chương quý giá, gồm các tác phẩm truyện thơ Nôm: Truyện Lục Vân Tiên, Dương Từ - Hà Mậu, Ngư Tiều y thuật vấn đáp; một số bài văn tế và thơ Đường luật. 

- Năm 2021, Nguyễn Đình Chiểu được UNESCO ra nghị quyết vinh danh và kỉ niệm 200 năm ngày sinh của ông.

2. Tác phẩm Truyện Lục Vân Tiên

- Truyện Lục Vân Tiên là một tác phẩm truyện thơ Nôm của Nguyễn Đình Chiểu được sáng tác theo thể lục bát vào đầu những năm 50 của thế kỷ 19.

- Truyện Lục Vân Tiên ngợi ca những con người hiếu thảo, nhân hậu, thuỷ chung, nghĩa khí; lên án những kẻ phi nghĩa, bất nhân; thể hiện khát vọng công lí và ước mơ của nhân dân về mẫu người anh hùng “cứu khốn, phò nguy”. 

3. Đoạn trích Lục Vân Tiên đánh cướp, cứu Kiều Nguyệt Nga

- Nằm ở phần đầu của tác phẩm Truyện Lục Vân Tiên, từ câu 123 đến câu 180, kể lại sự việc Lục Vân Tiên đánh cướp, cứu được Kiều Nguyệt Nga.

II. SUY NGẪM VÀ PHẢN HỒI

1. Nhan đề, bố cục và chủ đề của văn bản Lục Vân Tiên đánh cướp, cứu Kiều Nguyệt Nga.

a. Các sự việc được kẻ và bố cục văn bản

- Các sự việc được kể:

+ Vân Tiên tả đột hữu xung đánh tan bọn cướp Phong Lai.

+ Nguyệt Nga muốn đền công cứu mạng nhưng bị Vân Tiên từ chối.

- Bố cục VB:

+ Từ đầu đến “... thác rày thân vong”: Vân Tiên đánh tan bọn cướp Phong Lai.

+ “Dẹp rồi lũ kiến chòm ong” đến hết: Nguyệt Nga muốn đền công cứu mạng nhưng bị Vân Tiên từ chối.

b. Nhan đề

- Nhan đề đã thể hiện được nội dung bao quát của VB chính là kể về việc Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga khi gặp toán cướp Phong Lai.

c. Chủ đề

- Chủ đề: Tinh thần xả thân đánh cướp cứu người, không màng đến việc được trả on của người anh hùng Lục Vân Tiên.

- Căn cứ xác định: Qua cách miêu tả hành động, lời nói của Lục Vân Tiên cho thấy chàng sẵn sàng một mình đánh dẹp bọn cướp Phong Lai để cứu người hoạn nạn. Khi được ngỏ ý cảm ơn thì thẳng thắn từ chối vì “Làm ơn há dễ trông người trả ơn”.

2. Nhân vật Lục Vân Tiên trong văn bản Lục Vân Tiên đánh cướp, cứu Kiều Nguyệt Nga.

a. Lục Vân Tiên khi đánh cướp cứu người

- Phẫn nộ trước hành động ngang ngược, bất lương của bọn cướp, nỗi xót thương cho những người dân lành bị ức hiếp. Đó còn là tinh thần nghĩa hiệp, không thể thờ ơ trước sự bất công, ngang trái.

- Từ ngữ, hình ảnh biểu hiện tính cách nhân vật:

+ Khi Lục Vân Tiên quyết định trừng trị bọn cướp: cử chỉ dứt khoát, hành động mạnh mẽ, quyết đoán, không chút ngập ngừng.

+ Khi Lục Vân Tiên tung hoành giữa vòng vây, đánh tan bọn cướp thể hiện lòng quả cảm và võ nghệ cao cường.

- Thái độ, tình cảm của người kể chuyện thấy được tình cảm yêu mến, trân trọng của người kể chuyện. Qua lời kể, Lục Vân Tiên hiện lên với vẻ đẹp của người anh hùng quả cảm, nghĩa hiệp, sẵn sàng cứu giúp, bảo vệ dân lành.

b. Lục Vân Tiên ứng xử với Kiều Nguyệt Nga.

- Sau khi đánh cướp, Lục Vân Tiên ân cần hỏi han người gặp nạn => Tính cách tận tâm, chu đáo.

- Trước lời tri ân và mong muốn báo đáp ơn nghĩa của Kiều Nguyệt Nga, Lục Vân Tiên chỉ cười và từ chối => Tính cách hào hiệp, không vụ lợi.

c. Quan niệm về người anh hùng

- Sáu dòng thơ cuối thể hiện rất rõ quan niệm về người anh hùng của nhân vật Lục Vân Tiên: 

+ Cứu giúp, làm ơn cho người khác mà không màng tới sự báo đáp (Làm ơn há dễ trông người trả ơn,/ Nào ai tính thiệt so hơn làm gì).

+ Coi việc nghĩa là bổn phận, trách nhiệm của người anh hùng (Nhớ câu kiến nghĩa bất vi/ Làm người thế ấy cũng phi anh hùng).

3. Hình tượng nhân vật Kiều Nguyệt Nga

a. Hoàn cảnh xuất hiện

Cha nàng vì muốn con được sống trong giàu sang phú quý nên đã ép nàng lấy một người mà nàng chưa hề biết mặt. Vâng mệnh đấng sinh thành, Nguyệt Nga cùng cô hầu đến nơi cha làm việc. Giữa đường, nàng gặp toán cướp Phong Lai uy hiếp. May thay, Lục Vân Tiên vừa đi tới đã ra tay cứu giúp. Nàng đem lòng mến thương chàng từ đó.

b. Từ ngữ, hình ảnh khắc họa

- Nhân vật Kiều Nguyệt Nga được xây dựng trong sự sóng đôi với Lục Vân Tiên: trai anh hùng – gái thuyền quyên.

- Nhân vật xuất hiện chủ yếu qua ngôn ngữ đối thoại. Kiểu Nguyệt Nga không lộ diện trực tiếp, chỉ dùng lời nói để bày tỏ suy nghĩ, tình cảm, quan niệm của mình.

- Lối xưng hô (quân tử, chàng – thiếp) và lời nói khiêm nhường, lễ phép, thể hiện thái độ trân trọng ân nhân: Thưa rằng... Xin cho tiện thiếp... Xin theo cùng thiếp...

c. Phẩm chất, tính cách

Nhân vật Kiều Nguyệt Nga thể hiện quan niệm của Nguyễn Đình Chiểu về mẫu hình người phụ nữ lí tưởng: hiền hậu, nết na, khiêm nhường, trọng tình nghĩa.

IV. TỔNG KẾT

1. Nội dung

- Ca ngợi người anh hùng trí dũng song toàn, diệt bạo trừ gian, bảo vệ cuộc sống yên bình cho nhân dân.

- Ca ngợi lối sống trọng ân nghĩa.

- Thể hiện khát vọng công lí, ước mơ về mẫu anh hùng “cứu khốn, phò nguy".

2. Nghệ thuật

- Nghệ thuật xây dựng nhân vật: tập trung khắc hoạ con người ngoại hiện, quan tâm đến ngôn ngữ đối thoại của nhân vật.

- Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ: đậm chất Nam Bộ (đàng, xông vô, bức thơ, hay vây,...), mộc mạc, bình dị, gần gũi; sử dụng từ Hán Việt và điển tích, điển cố khá nhuần nhuyễn.