BÀI 26. PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG

Phần 1: Mục tiêu bài học

- Trình bày được vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ và dân số của vùng.

- Phân tích được các thế mạnh, hạn chế - đối với việc phát triển kinh tế – xã hội của Đồng bằng sông Hồng.

- Phân tích được một số vấn đề về phát triển kinh tế - xã hội của vùng: vấn đề phát triển công nghiệp, vấn đề phát triển dịch vụ.

- Sử dụng được bản đồ và bảng số liệu để - trình bày về các thế mạnh của vùng.

Phần 2: Bài học

I. Khái quát

1. Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ

- Diện tích khoảng 21,3 nghìn km²

- Gồm 11 tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương; trong đó có 7 tỉnh, thành phố thuộc Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ. 

- Đồng bằng sông Hồng có vùng biển rộng thuộc vịnh Bắc Bộ với hệ thống các đảo, quần đảo.

- Là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hoá, khoa học - công nghệ của cả nước. 

- Vùng có nhiều thành phố, trong đó có Hà Nội là Thủ đô. 

- Vùng tiếp giáp nước láng giềng Trung Quốc; giáp Trung du và miền núi Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung. 

2. Dân số

- Năm 2021, Đồng bằng sông Hồng có khoảng 23,2 triệu người, mật độ dân số cao.

- Tỉ lệ gia tăng dân số tự nhiên của vùng khoảng 1,07%.

- Thành phần dân tộc chủ yếu là người Kinh và các dân tộc thiểu số như Mường, Tày, Nùng, Dao,...

- Tỉ lệ dân thành thị khoảng 37,6%.

- Tỉ lệ lao động từ 15 tuổi trở lên chiếm 49,2% số dân của vùng.

II. Thế mạnh và hạn chế đối với quá trình phát triển kinh tế - xã hội

1. Thế mạnh

a) Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên

- Địa hình và đất: Vùng có địa hình tương đối bằng phẳng. Đất nông nghiệp chủ yếu là đất phù sa màu mỡ.

- Khí hậu: khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa có mùa đông lạnh, có sự phân hoá theo mùa 

- Nguồn nước: khá phong phú, bao gồm nước trên mặt; nước ngầm và nhiều nguồn nước nóng, nước khoáng.

- Rừng: đa dạng với tổng diện tích rừng gần 490 nghìn ha (năm 2021). 

- Biển, đảo: Đồng bằng sông Hồng có vùng biển rộng với nhiều bãi tôm, cá, có ngư trường Hải Phòng – Quảng Ninh; ven biển có nhiều bãi triều, đầm,... Tài nguyên du lịch biển, đảo của vùng phong phú.

- Khoáng sản: Vùng có các loại khoáng sản chủ yếu là than đá, than nâu với tiềm năng lớn phân bố ở một số tỉnh. Ngoài ra, còn có đá vôi, sét, cao lanh, khí tự nhiên,...

b) Điều kiện kinh tế – xã hội

- Dân cư, lao động: Đồng bằng sông Hồng có số dân đông, nguồn lao động dồi dào.

- Cơ sở hạ tầng và vật chất – kĩ thuật: đang được đầu tư và phát triển khá đồng bộ, hiện đại. 

- Chính sách: trong những năm qua, nhiều chính sách được ban hành 

2. Hạn chế

- Biến đổi khí hậu, thiên tai có những tác động đáng kể đến các hoạt động sản xuất, đặc biệt là sản xuất nông nghiệp và đời sống người dân.

- Sức ép dân số lên kinh tế – xã hội – môi trường.

- So với tốc độ phát triển kinh tế – xã hội, cơ sở hạ tầng của vùng đang quá tải; thị trường trong và ngoài nước còn nhiều biến động.

III. Một số vấn đề phát triển kinh tế - xã hội

1. Phát triển công nghiệp

- Công nghiệp chiếm tỉ trọng lớn trong cơ cấu GRDP và luôn duy trì vai trò là trụ cột tăng trưởng kinh tế của vùng Đồng bằng sông Hồng

- Cơ cấu ngành công nghiệp đa dạng. Trong đó, công nghiệp chế biến, chế tạo chiếm tỉ trọng lớn.

- Đồng bằng sông Hồng đi đầu trong nghiên cứu, ứng dụng khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo vào sản xuất công nghiệp. 

- Vùng đã thu hút nhiều doanh nghiệp lớn đầu tư sản xuất công nghiệp theo hướng hiện đại, thúc đẩy tốc độ tăng trưởng và hiện đại hoá ngành công nghiệp.

- Vùng có nhiều trung tâm công nghiệp lớn, có số lượng khu công nghiệp đứng thứ 2 cả nước.

- Vùng cũng đã hình thành và phát triển khu công nghệ cao, thí điểm phát triển khu công nghiệp sinh thái.

2. Phát triển dịch vụ

a) Giao thông vận tải

- Mạng lưới giao thông vận tải được xây dựng khá hoàn thiện với đầy đủ loại hình giao thông như đường bộ, đường sắt, đường biển, đường hàng không,... 

- Các tuyến đường bộ trong vùng: quốc lộ 1, quốc lộ 5, quốc lộ 18, cao tốc Hà Nội – Hải Phòng,...; tuyến đường sắt: Hà Nội - Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội - Lào Cai,... ở Hà Nội phát triển đường sắt đô thị; cảng hàng không quốc tế: Nội Bài (Hà Nội), Cát Bi (Hải Phòng), Vân Đồn (Quảng Ninh). Hà Nội, Hải Phòng là những đầu mối giao thông quan trọng của vùng.

b) Thương mại

- Ngành nội thương phát triển mạnh nhằm đáp ứng nhu cầu sản xuất và tiêu dùng, tổng mức bán lẻ hàng hoá và doanh thu dịch vụ tiêu dùng tăng nhanh. 

- Hoạt động nội thương phát triển mạnh ở các đô thị lớn như Hà Nội, Hải Phòng, Hạ Long,..۰

- Ngoại thương của vùng phát triển nhanh. Tổng trị giá xuất khẩu, nhập khẩu chiếm khoảng 1/3 cả nước, chỉ xếp sau Đông Nam Bộ.

c) Du lịch

- Với lợi thế về các tài nguyên du lịch đặc trưng, sản phẩm du lịch nổi bật của vùng là du lịch văn hoá, du lịch lễ hội, du lịch MICE, du lịch sinh thái nghỉ dưỡng ở núi và biển, đảo,...

- Doanh thu du lịch lữ hành cả vùng tăng nhanh, chiếm 31,3% cả nước (năm 2022). Các trung tâm du lịch của vùng là Hà Nội, Hải Phòng, Hạ Long,...

d) Tài chính – ngân hàng

- Các hoạt động tài chính, ngân hàng phát triển mạnh và rộng khắp, đáp ứng kịp thời nhu cầu về vốn cho sản xuất, kinh doanh; đẩy mạnh phát triển dịch vụ ngân hàng hiện đại, phát triển mô hình ngân hàng số, ứng dụng công nghệ tiên tiến trong quản trị và cung cấp dịch vụ,... 

- Hà Nội là trung tâm tài chính – ngân hàng hàng đầu của vùng và cả nước.

- Ngoài ra, các ngành dịch vụ khác như bưu chính viễn thông, giáo dục và đào tạo, y tế,... cũng đang phát triển mạnh và được chú trọng đầu tư theo hướng hiện đại.

- Trong thời gian tới, Đồng bằng sông Hồng tập trung phát triển các ngành dịch vụ như logistics, viễn thông, y tế chuyên sâu,...; trở thành trung tâm dịch vụ hiện đại của khu vực Đông Nam Á, đa dạng hoá các loại hình dịch vụ; phát huy vai trò trung tâm đào tạo nguồn lao động chất lượng cao dẫn đầu cả nước; phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn với sản phẩm đa dạng, độc đáo, gắn với phát huy giá trị của nền văn minh sông Hồng.