Soạn giáo án chuyên đề Lịch sử 11 cánh diều CĐ 1 Hoạt động 3: Tìm hiểu nghệ thuật thời Lê Trung hưng và thời Nguyễn (P1)

Hình 23. Quang cảnh chùa Thiên Mụ

Hình 24. Đình Chu Quyến (Hà Nội)

Nội dung

Kiến trúc

cung đình

Kiến trúc tôn giáo và tín ngưỡng

dân gian

Ở Đàng Ngoài

Ở Đàng Trong

Mô tả một công trình kiến trúc

Rút ra nhận xét

Nội dung

Kiến trúc cung đình

Kiến trúc tôn giáo

và tín ngưỡng  dân gian

Ở Đàng Ngoài

- Các chúa Nguyễn cho xây dựng vương phủ phía Nam hồ Tả Vọng  (hồ Hoàn Kiếm, Hà Nội ngày nay).

- Hệ thống cung điện của vua Lê, phủ chúa Trịnh; cung, phủ, điện, đài, vườn ngự uyển,…

- Nhiều chùa, tháp được xây dựng mới, trùng tu, mở rộng hơn trước như: chùa Keo (Thái Bình), chùa Bút Tháp (Bắc Ninh), chùa Tây Phương (Hà Nội),…

Ở Đàng Trong

- Chính quyền chúa Nguyễn từng bước cho xây dựng thủ phủ ở Phú Xuân (Huế).

- Thủ phủ chúa Nguyễn trải qua 8 lần thay đổi vị trí. Sau mỗi lần di chuyển, quy mô xây dựng lại lớn hơn, gồm thành trì, cung điện, dinh thự, nhà thờ tổ,…

Xây dựng nhiều ngôi chùa mới: chùa Thiên Mụ, chùa Từ Đàm, chúa Báo Quốc, chùa Tam Thai, chùa Long Thiền,…

Mô tả một công trình kiến trúc

Chùa Keo (Thái Bình)

- Chùa Keo Thái Bình được dựng năm 1632, tên chữ là “Thần Quang tự Về nguồn gốc, từ thế kỉ XI đã có chùa Keo (sau đổi thành chùa Thần Quang) được xây trên đất Giao Thuỷ (làng Keo/ấp Keo), thuộc Nam Định ngày nay. Đầu thế kỉ XVII, một trận lụt lớn làm chùa bị trôi dạt, dân ấp Keo phải di dời đi 2 nơi: một bộ phận định cư ở phía đông nam - hữu ngạn sông Hồng (nay thuộc làng Hành Thiện, xã Xuân Hồng, huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định); một bộ phận định cư ở phía đông bắc - tả ngạn sông Hồng (nay thuộc thôn Hành Dũng Nghĩa, xã Duy Nhất, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình).

- Làng Keo (gốc ở Nam Định) được chia thành hai làng và mỗi làng đều cho dựng lại chùa, tên Nôm đều gọi là “chùa Keo” Để phân biệt, dân gian thường gọi chùa Keo ở Thái Bình là “Keo trên; chùa Keo ở Nam Định là “Keo dưới”.

- Ngoài chức năng thờ Phật, chùa Keo Thái Bình còn thờ Thánh Dương Không Lộ và những người có công lớn trong việc dựng chùa. Ngôi chùa gồm 21 hạng mục lớn, nhỏ (154 gian). Ngoài các kiến trúc chính, chùa Keo còn một số kiến trúc phụ trợ, như khu Tăng xá, Nhà khách (phía đông và phía tây), trụ sở Ban Quản lí di tích. Đặc biệt, trong chùa còn lưu giữ 197 di vật, cổ vật gắn với lịch sử hình thành và phát triển của chùa (từ thế kỉ XVII đến nay), được tạo tác từ nhiều loại chất liệu (gỗ, đá, đồng), có giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học đặc sắc. Chùa Keo (Thái Bình) được đánh giá là một trong những công trình tiêu biểu nhất trong hệ thống chùa dạng thức “tiền Phật hậu Thánh” cũng như dạng thức chùa “trăm gian” ở Việt Nam.

Rút ra nhận xét

- Kiến trúc cung đình: về cơ bản vẫn tiếp nối thời Lê sơ và thời Mạc nhưng được xây dựng với quy mô lớn hơn, lộng lẫy hơn.

- Kiến trúc tôn giáo và tín ngưỡng dân gian:

+ Phát triển rộng khắp trong các làng xã ở nông thôn Việt Nam, gắn với sự phục hồi của Phật giáo.

+ Được xây dựng ở những nơi yên tĩnh, phong cảnh đẹp, gần núi, sông, hòa nhập với cảnh sắc thiên nhiên với quy mô lớn. Hầu hết các ngôi chùa đều được xây dựng theo kiểu “nội công ngoại quốc”.

+ Có bước tiến mới về bố cục và phong cách trang trí: chùa có nhiều tòa tháp thẳng đứng, dựng bằng gỗ có nhiều gian, có mái uốn cong ở các góc, lợp ngói mũi hài,…

Nội dung

Điêu khắc

cung đình

Điêu khắc

dân gian

Ở Đàng Ngoài

Ở Đàng Trong

Mô tả một công trình kiến trúc

Rút ra nhận xét

Nội dung

Điêu khắc cung đình

Điêu khắc dân gian

Ở Đàng Ngoài

- Chính quyền Đàng Trong và Đàng Ngoài đều quan tâm đến việc xây dựng lăng mộ, dựng bia đá khắc ghi công lao, chạm khắc rùa đá và đúc tượng để thờ.

- Hình tượng rồng – biểu tượng cho uy quyền nhà vua đã mờ nhạt, ít được sử dụng hơn.

Bức chạm khắc trên gỗ, cột đá ở các đình làng; tượng Phật và tượng La Hán trong các ngôi chùa; bia đá, rùa đá, chuông đồng,…

Ở Đàng Trong

Mô tả một công trình kiến trúc

Tượng Phật Bà Quan Âm nghìn mắt nghìn tay ở chùa Bút Tháp (Bắc Ninh)

- Tượng Phật Bà Quan Âm nghìn mắt nghìn tay có niên đại vào thế kỉ XVII (năm 1656), được đặt tại chùa Bút Tháp (xã Đình Tố, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh).

- Bức tượng khắc hoạ hình đức Phật ngồi trên toà sen với tư thế thiền định. Tượng có 11 mặt chính nhìn ra phía trước và 2 mặt phụ ở 2 bên, đầu đội mũ “thiên quan: Đầu tượng tạo thành nhiều lớp, trên cùng là tượng A-di-đà ngồi trên toà sen trong tư thế thiền định.

- Tượng có 42 cánh tay lớn, các cánh tay để trần, các bàn tay trong tư thế ấn quyết và thiển định, các vòng cánh tay phụ tạo thành một vòng tròn lớn đặt rời phía sau tượng (gồm 789 cánh tay), trong mỗi bàn tay có một con mắt.

- Nhìn tổng thể, tượng được chạm khắc khéo với dáng hành đạo, thư thái, thể hiện nhiều tầng đầu chống nhau, nhiều lớp cánh tay tạo thành hình vòng tròn nổi.

- Đây là tác phẩm độc nhất vô nhị trong nghệ thuật Phật giáo nói riêng và nghệ thuật tạo hình thế kỉ XVII nói chung. Bức tượng được công nhận là Bảo vật quốc gia năm 2012.

Rút ra nhận xét

- Điêu khắc cung đình: gắn với quá trình xây dựng và trang trí cung vua, phủ chúa, xây dựng lăng mộ.

- Điêu khắc dân gian: phát triển đa dạng hơn so với điêu khắc cung đình.

Nội dung

Các loại tranh lụa

Các loại tranh dân gian

Những nét cơ bản

Mô tả một tác phẩm tiêu biểu

Rút ra nhận xét

Nội dung

Các loại tranh lụa

Các loại tranh dân gian

Những nét cơ bản

- Có nhiều chủ đề như tranh phong cảnh, tranh trang trí đồ vật hoặc tranh vẽ chân dung.

- Tiêu biểu như tranh vẽ về Nguyễn Trãi, Phùng Khắc Khoan, Trịnh Đình Kiên, Phan Huy Ích....

- Phát triển mạnh trong các thế kỉ XVIII - XIX với bốn dòng chính là tranh Đông Hồ, tranh Hàng Trống, tranh Kim Hoàng (còn gọi là tranh đỏ) và tranh làng Sình.

- Tranh Hàng Trống và tranh Đông Hồ thường phục vụ nhu cầu của người dân trong dịp Tết Nguyên đán nên còn được gọi là tranh Tết.

Mô tả một tác phẩm tiêu biểu

Đàn gà (tranh dân gian Đông Hồ)

- Tranh đàn gà thuộc dòng tranh dân gian Đông Hồ. Bức tranh miêu tả hình ảnh gà mẹ đang ngậm con ong, quan sát và chăm chút cho các con.

- Hình ảnh trung tâm của bức tranh là gà mẹ. Ngoài ra, còn có hai chú gà con ở phía trước, hai con ở phía sau, hai con ở phía trên, hai con ở phía dưới, một con ở trong, một con ở ngoài. Mười con gà con đứng quanh gà mẹ nhưng đều có những nét chuyển động khác nhau:

Con đang rỉa lông, con đùa chạy, con nấp dưới bụng gà mẹ, con lại trèo lên lưng gà mẹ.

- Gam màu sử dụng trong bức tranh gồm có các màu đỏ, vàng, xanh và viền đen, trong đó gam màu chủ đạo là đỏ và vàng giúp cho bức tranh đàn gà thêm rực rỡ hơn trong những ngày đầu xuân.

- Bức tranh đàn gà thuộc chủ đề tranh chúc tụng, tranh thường được mua hoặc tặng vào dịp lễ, Tết như biểu thị mọi điều tốt đẹp, gửi gắm ước mơ của người dân về một gia đình hạnh phúc, luôn có con đàn cháu đống.

Rút ra nhận xét

- Mĩ thuật thời Lê trung hưng phát triển rực rỡ với nhiều thể loại: vẽ trang trí hoa văn trên đồ gốm sứ, vẽ trên giấy bồi và vẽ trên ván gỗ, các bức vẽ ở đình, chùa,…nhưng phổ biến nhất vẫn là tranh lụa và tranh dân gian.

- Mĩ thuật Đàng Trong nổi bật với nghệ thuật trang trí, tạo hoa văn nổi bằng việc đắp vữa gắn sành, sứ ở các ngôi chùa, phối hợp với nhiều màu sắc để có hình ảnh đẹp.