1. Tuổi chịu trách nhiệm hình sự, các nguyên tác và biện pháp xử lí đối với người chưa thành niên phạm tội

a. Tuổi chịu trách nhiệm hình sự

Quy định về tuổi chịu trách nhiệm hình sự:

Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm, trừ những tội phạm mà Bộ luật này có quy định khác.

Người phạm tội dưới 13 tuổi không phải chịu trách nhiệm hình sự vì chưa đủ tuổi chịu trách nhiệm hình 

b. Nguyên tắc xử lí đối với người chưa thành niên phạm tội.

Việc xử lí người chưa thành niên phạm tội tuân theo nhữung nguyên tắc: 

Nguyên tắc xử lí tội phạm do người chưa thành thành niên (dưới 18 tuổi) được thể hiện tập trung trong 3 nguyên tắc sau:

- Nguyên tắc chung trong xử lý tội phạm do người chưa thành niên thực hiện.

+ Việc xử lí người chưa thành niên phạm tội phải bảo đảm lợi ích tốt nhất của người chưa thành niên và chủ yếu nhằm mục đích giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh, trở thành công dân có ích cho xã hội.

+ Việc xử lí người chưa thành niên phạm tội phải căn cứ vào độ tuổi, khả năng nhận thức của họ về tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nguyên nhân và điều kiện gây ra tội phạm.

+ Việc truy cứu trách nhiệm hình sự người chưa thành niên phạm tội chỉ trong trường hợp cần thiết và phải căn cứ vào những đặc điểm về nhân thân của họ, tỉnh chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội và yêu cầu của việc phòng ngừa tội phạm.

Cơ quan điều tra, Tòa án ra quy định miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng biện pháp giám sát, giáo dục đối với C và T là:

Trường hợp 1. C 16 tuổi gây thương tích cho D với tỉ lệ thương tật 25%. Tại phiên toà xét xử, xét thấy D có đơn xin miễn trách nhiệm hình sự cho C vì Căn năn hối cải, xin lỗi và bồi thường thiệt hại. Để bảo đảm lợi ích của người chưa thành niên, giáo dục, giúp đỡ C sửa chữa sai lầm, trở thành công dân có ích cho xã hội, Toà án đã tuyên miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng biện pháp giám sát, giáo dục.

- Nguyên tắc áp dụng hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội.

+ Khi xét xử, Toà án chỉ áp dụng hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội nếu xét thấy việc miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng một trong các biện pháp giám sát, giáo dục hoặc áp dụng biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng không bảo đảm hiệu quả giáo dục, phòng ngừa.

+ Không xử phạt tù chung thân hoặc tử hình đối với người chưa thành niên phạm tội.

+ Toà án chỉ áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người chưa thành niên phạm tội khi xét thấy các hình phạt và biện pháp giáo dục khác không có tác dụng răn đe, phòng ngừa.

+ Khi xử phạt tù có thời hạn, Toà án cho người chưa thành niên phạm tội được hưởng mức án nhẹ hơn mức áp dụng đối với người đủ 18 tuổi trở lên phạm tội tương ứng và với thời hạn thích hợp ngắn nhất.

+ Không áp dụng hình phạt bổ sung đối với người chưa thành niên phạm tội.

+ An đã tuyên đối với người chưa đủ 16 tuổi phạm tội, thì không tính để xác định tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm.

Trường hợp 2. Bạn A xem chương trình tuyên truyền về pháp luật trên truyền hình. Nội dung Luật Hình sự Việt Nam không áp dụng hình phạt chung thân và tử hình đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Ngay cả hình phạt tù có thời hạn cũng chỉ áp dụng khi xét thấy các hình phạt và biện pháp giáo dục khác không có tác dụng răn đe, phòng ngừa, A băn khoăn về vấn đề này!

- Nguyên tắc chuyển hướng xử lý đối với người chưa thành niên phạm tội.

+ Xử lí chuyển hướng là một xu hướng đã xuất hiện trên thế giới từ những năm 1960, được áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội. Xử lí chuyển hướng được hiểu là việc các cơ quan có thẩm quyền chuyển hướng xử lý đối với người chưa thành niên vi phạm pháp luật hình sự sang xử lý bằng các biện pháp không chính thức, thay thế chế tài hình sự bằng các biện pháp xử lý chính thức khác.

+ Xử lí chuyển hướng nhằm tránh những nguy cơ bất lợi tiềm ẩn cho sự phát triển về thể chất, tâm lí, nhân cách của người chưa thành niên phạm tội đến từ các biện pháp giam, giữ cũng như tạo điều kiện cho họ tái hoà nhập cộng đồng. Bộ luật Hình sự Việt Nam đã tiếp nhận xu thể tiến bộ này thể hiện ở quy định về miền trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội, thay bằng các biện pháp như giám sát giáo dục; quy định về biện pháp tư pháp thay thế hình phạt như biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng.

Trường hợp 3. T 15 tuổi, ham chơi trò chơi điện tử nên đã có hành vi trộm xe gắn máy của anh Y. Khi bị công ăn bắt, Tăn năn, nhận lỗi và gia đình T cũng đã bồi thường thiệt hại cho anh Y. Do phạm tội lần đầu, nhân thân tốt và tự nguyện khắc phục hậu quả nên cơ quan điều tra đã miễn trách nhiệm hình sự đối với T và ra quyết định áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn đối với T.

Các trường hợp trên đề cập đến nguyên tắc nào khi xử lí người chưa thành niên phạm tội?

c. Các biện pháp xử lí đối với người chưa thành niên phạm tội.

Câu 1:

Theo em, những biện pháp giám sát, giáo dục nào trong trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự có thể áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội là: 

 Điều kiện áp dụng: Cơ quan điều tra, Viện Kiểm sát hoặc Toà án chỉ quyết định miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng biện pháp khiển trách, hoà giải tại cộng đồng hoặc biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn, nếu người chưa thành niên phạm tội hoặc người đại diện hợp pháp của họ đồng ý với việc áp dụng một trong các biện pháp này.

(Trích Điều 92 Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017)

Các biện pháp đó được quy định: 

+ Khiển trách: là biện pháp giám sát, giáo dục Có thể được áp dụng đối với người chưa thành niên được miễn trách nhiệm hình sự nhằm giúp họ nhận thức rõ hành vi phạm tội, hậu quả gây ra đối với cộng đồng, xã hội và nghĩa vụ của họ để sửa chữa lỗi lầm, khắc phục hậu quả và cải tạo để trở thành người có ích.

(Trích Điều 93 Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017)

+ Hoà giải tại cộng đồng: là biện pháp giám sát, giáo dục khi miễn trách nhiệm hình sự cho người chưa thành niên phạm tội nhằm giúp họ nhận thức rõ hành vi phạm tội, hậu quả gây ra đối với cộng đồng, xã hội và nghĩa vụ của họ để sửa chữa lỗi lầm, khắc phục hậu quả và cải tạo để trở thành người có ích và nhằm loại trừ những mâu thuẫn trong nội bộ dân cư tại địa phương.

(Trích Điều 94 Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017)

+ Giáo dục tại xã, phường, thị trấn: là biện pháp giám sát, giáo dục người chưa thành niên khi miễn trách nhiệm hình sự cho họ nhằm giáo dục, quản lí họ tại nơi cư trú.

(Trích Điểu 95 Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017)

Câu 2:

Theo em, tại sao M,K,D lại được áp dụng các biện pháp giám sat, giáo dục nơi cư trú là:

Trường hợp 1.M 16 tuổi trộm cắp Ipad của N trị giá 5 triệu đồng. Khi bị bắt, qua khai báo, được biết đây là lần đầu M phạm tội. Xét thấy M thành khẩn khai báo nên cơ quan điều tra quyết định miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng biện pháp khiển trách đối với M.

Trường hợp 2.K 15 tuổi bị bắt với hành vi chạy xe quá tốc độ, gây tai nạn giao thông khiến anh H bị thương (tỉ lệ thương tật 11%). Gia đình K đã kịp thời đưa anh H vào bệnh viện cấp cứu cũng như bồi thường thiệt hại cho anh. Anh H đã đề nghị cơ quan điều tra miễn trách nhiệm hình sự cho K và được chấp thuận. Cơ quan điều tra đã áp dụng biện pháp hoà giải tại cộng đồng đối với K.

Trường hợp 3.D 17 tuổi bị truy cứu trách nhiệm hình sự với tội cố ý gây thương tích. Qua nghiên cứu hồ sơ vụ án, Toà án quyết định áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn đối với D; giao cho Uỷ ban nhân dân nơi D sinh sống quản thúc, không được đi khỏi địa phương.

Câu 3:

- Người chưa thành niên phạm tội sẽ đưa vào trường giáo dưỡng trong trường hợp: 

Đối với người chưa thành niên phạm tội, cơ quan có thẩm quyền có thể áp dụng biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng. Do đây là biện pháp tư pháp nên thẩm quyền áp dụng là do Toà án nhân dân áp dụng, biện pháp này buộc người chưa thành niên phạm tội phải cải tạo tại trường giáo dưỡng, chấp hành các nghĩa vụ về học tập, học nghề, lao động, sinh hoạt dưới sự quản lý, giáo dục của nhà trường.

Biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng có thời hạn áp dụng từ 01 đến 02 năm. Trong trường hợp người phạm tội có nhiều tiến bộ, trường giáo dưỡng có thể đề nghị Toà án chấm dứt áp dụng biện pháp giáo dục trước thời hạn.

- Người chưa thành niên phạm tội có thể chấm dứt biện pháp giáo dưỡng trước thời hạn. Nếu có, thì điều kiện là người phạm tội có nhiều tiến bộ, trường giáo dưỡng có thể đề nghị Toà án chấm dứt áp dụng biện pháp giáo dục trước thời hạn.

- Việc áp dụng biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng đối với người chưa thành niên phạm tội đem lại lợi ích:

Đối với người chưa thành niên phạm tội, cơ quan có thẩm quyền có thể áp dụng biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng. Do đây là biện pháp tư pháp nên thẩm quyền áp dụng là do Toà án nhân dân áp dụng, biện pháp này buộc người chưa thành niên phạm tội phải cải tạo tại trường giáo dưỡng, chấp hành các nghĩa vụ về học tập, học nghề, lao động, sinh hoạt dưới sự quản lý, giáo dục của nhà trường.

Biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng có thời hạn áp dụng từ 01 đến 02 năm. Trong trường hợp người phạm tội có nhiều tiến bộ, trường giáo dưỡng có thể đề nghị Toà án chấm dứt áp dụng biện pháp giáo dục trước thời hạn.

Câu hỏi 4:

Theo em, A lại được chấm dứt biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng trước thời hạn vì qua thời gian giáo dục tại trường, A đã chấp hành nghĩa vụ học tập, lao động rất tốt..

Câu hỏi 5:

Người chưa thành niên phạm tội sẽ áp dụng những hình phạt:  cảnh cáo, phạt tiền, cải tọa không giam giữ, tù có thời hạn.

Những nội dung về hình phạt có thể áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội được quy định:

Theo Bộ luật Hình sự năm 2015, chỉ áp dụng các hình phạt sau đây đối với người chưa thành niên phạm tội:

- Cảnh cáo: Không có sự khác biệt trong quy định về hình phạt cảnh cáo được áp dụng đối với người đã đủ 18 tuổi và người chưa thành niên. Hình phạt này được áp dụng đối với người phạm tội ít nghiêm trọng và có nhiều tình tiết giảm nhẹ, nhưng chưa đến mức miễn hình phạt.

(Trích Điều 34 Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017)

- Phạt tiền; Được áp dụng là hình phạt chính đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi, nếu người đó có thu nhập hoặc có tài sản riêng. Mức tiền phạt đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội không quá một phần hai mức tiền phạt mà điều luật quy định.

(Trích Điều 99 Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017)

- Cải tạo không giam giữ: Hình phạt được áp dụng đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng do vô ý hoặc phạm tội ít nghiêm trọng, phạm tội nghiêm trọng hoặc người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng. Khi áp dụng hình phạt cải tạo không giam giữ đối với người chưa thành niên phạm tội, thì không khấu trừ thu nhập của người đó. Thời hạn cải tạo không giam giữ đối với người chưa thành niên phạm tội không quá một phần hai thời hạn mà điều luật quy định.

(Trích Điều 100 Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017)

- Tù Có thời hạn: Mức phạt này áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội được quy định như sau:

+ Đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi khi phạm tội, nếu điều luật được áp dụng quy định hình phạt tù chung thân hoặc tử hình, thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá 18 năm tù; nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá ba phần từ mức phạt tù mà điều luật quy định;

+ Đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi khi phạm tội, nếu điều luật được áp dụng quy định hình phạt tù chung thân hoặc tử hình, thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá 12 năm tù; nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá một phần hai mức phạt tù mà điều luật quy định.

Tòa án áp dụng các hình thức này nhằm mục đích răn đe, với nhiều hình thức để tránh phạm sai lầm dù ở bất cứ độ tuổi nào đều có hình phạt tương ứng với tội danh mà người đó phạm.

d. Quyết định hình phạt, tổng hợp hình phạt, miễn giảm hình phạt, xóa án tích

Quy định về giảm mức hình phạt đã tuyên và được tha tù trước thời gian đối với người chưa thành niên phạm tội:

- Quy định về giảm mức hình phạt:

+ Người dưới 18 tuổi phạm tội bị phạt cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù, nếu có tiến bộ và đã chấp hành được một phần tư thời hạn, thì được Tòa án xét giảm; riêng đối với hình phạt tù, mỗi lần có thể giả, đến 4 năm nhưng phải bảo đảm đã chấp hành ít nhất là hai phần năm mức hình phạt đã tuyên.

+ Người dưới 18 tuổi phạm tội bị phạt cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù, nếu lập công hoặc mắc bệnh hiểm nghèo, thì được xét giảm ngay và có thể được miễn chấp hành phần hình phạt còn lại.

+ Người dưới 18 tuổi phạm tội bị phạt tiền nhưng bị lâm vào hoàn cảnh kinh tế đặc biệt khó khăn kéo dài do thiên tai, hỏa hoạn, tai nạn hoặc ốm đau gây ra hoặc lập công lớn, thì theo đề nghị của Viện trưởng Viện Kiểm sát, Tòa án có thể quyết định giảm hoặc miễn việc chấp hành phần tiền phạt còn lại.

- Quy định về được tha tù trước thời hạn:

+ Phạm tội lần đầu.

+ Có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt.

+ Đã chấp hành được một phần ba thời hạn phạt tù

+ Có nơi cư trú rõ ràng.

Quy định về quyết định hình phạt và tổng hợp hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội:

- Quy định về quyết định hình phạt:

+ Tòa án quyết định hình phạt đối vối người dưới 18 tuổi trong trường hợp chuẩn bị phạm tội hoặc phạm tội chưa đạt theo nguyên tắc quy định tại khoản 1 Điều 57 của Bộ luật này.

+ Mức hình phạt cao nhất đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chuẩn bị phạm tội không quá một phần ba mức hình phạt được quy định trong khung hình phạt đối với hành vi chuẩn bị phạm tội trong điều luật được áp dụng.

+ Mức hình phạt cao nhất đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi chuẩn bị phạm tội không quá một phần hai mức hình phạt được quy định trong khung hình phạt đối với hành vi chuẩn bị phạm tội trong điều luật được áp dụng.

+ Mức hình phạt cao nhất áp dụng đối với nguồi từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội chưa đạt không quá một phần ba mức hình phạt quy định tại Điều 99, Điều100 và Điều 101 của Bộ luật này.

+ Mức hình phạt cao nhất áp dụng đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội chưa đạt không quá một phần hai mức hình phạt quy định tại Điều 100 và Điều 101 của Bộ luật này.

- Quy định về tổng hợp hình phạt:

+ Đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi khi phạm tội, nếu điều luật đước áp dụng quy định hình phạt tù chung thân hoặc tử hình thì mức phạt cao nhất được áp dụng không quá mười tám năm tù; nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt cao nhất không quá ba phần tư mức phạt tù mà điều luật quy định.

+ Đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi khi phạm tội, nếu điều luật được áp dụng quy định hình phạt tù chung thân hoặc tử hình thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá mười hai năm tù; nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt cao nhất không quá một phần hai mức phạt tù mà điều luật quy định.

Người dưới 18 tuổi có bị coi là có án tích khi phạm tội vì độ tuổi đó đã chịu được trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm của mình đã làm ra nên đây cũng có thể được coi là một hành phạt xứng đáng cho những người phạm tội của mình.