Câu hỏi tự luận mức độ vận dụng cao Ngữ văn 12 cd bài 3: Viết bài nghị luận so sánh, đánh giá hai tác phẩm kí

Câu 1: 

a. Mở bài

– Giới thiệu tác giả Nguyễn Minh Châu và tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa. Hình ảnh chiếc thuyền là một ẩn dụ nghệ thuật của nhà văn.

– Giới thiệu tác giả Thạch Lam và tác phẩm Hai đứa trẻ. Hình ảnh chuyến tàu đêm mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc của nhà văn. – Thông qua hai hình ảnh trên ta thấy được tư tưởng nhân đạo của Thạch Lam và Nguyễn Minh Châu.

b. Thân bài

Cảm nhận hình ảnh chiếc thuyền trước phát hiện của nghệ sĩ Phùng (Chiếc thuyền ngoài xa – Nguyễn Minh Châu).

* Chiếc thuyền khi ở ngoài xa.

– Một chiếc thuyền đánh cá thu lưới vào lúc bình minh là “cảnh đắt trời cho”, một bức họa diệu kì mà thiên nhiên ban tặng cho con người mà đời nghệ sĩ không phải lúc nào cũng bắt gặp. Cái cảnh tượng ấy giống như “một bức tranh mực tàu của một danh họa thời cổ”. Mũi thuyền in một nét mờ hồ, lòe nhòe vào bầu sương trắng sữa pha màu hồng của nắng mai. Bóng người trên thuyền ngồi im. Góc nhìn của người nghệ sĩ qua mắt lưới và hai gọng vó như hai cánh dơi. Toàn bộ khung cảnh “từ đường nét đến ánh sáng đều hài hòa và đẹp, một vẻ đẹp thực đơn giản mà toàn bích”.

– Trước vẻ đẹp tuyệt đích của tạo hóa, nghệ sĩ Phùng cảm thấy bối rối, rung động thực sự và tâm hồn như được gột rửa, thanh lọc. Cái đẹp ấy là đạo đức, là cái Chân, cái Thiện mà con người muốn hướng tới.

* Chiếc thuyền khi tiến vào gần bờ trước chỗ Phùng đứng:

– Bước ra từ chiếc thuyền ngư phủ đẹp như mơ là một người đàn bà xấu xí, mệt mỏi; một gã đàn ông to lớn, dữ dằn; một cảnh tượng tàn nhẫn: gã chồng đánh đập người vợ một cách thô bạo; đứa con vì thương mẹ mà đánh lại cha đề rồi nhận lấy hai cái tát của bố ngã dúi xuống cát.

– Chứng kiến cảnh tượng đó, nghệ sĩ Phùng ngạc nhiên đến sững sờ, kinh ngạc đến mức “cứ đứng há mồm ra mà nhìn” bởi anh không thể ngờ rằng đằng sau cái đẹp diệu kì của tạo hóa lại chứa đựng cái xấu, cái ác đến không thể tin được.

– Chiếc thuyền ấy còn là nơi sinh sống chật chội của cả gia đình hàng chài, chứa đựng đầy đủ bi kịch cuộc sống của người đàn bà. Những lúc biển động, thuyền không ra biển được cả nhà phải ăn xương rồng luộc chấm muối nhưng cũng có những giây phút hiếm hoi gia đình ấy hòa thuận vui vẻ.

* Ý nghĩa nghệ thuật của hình ảnh chiếc thuyền:

– Đây là hai phát hiện của nghệ sĩ Phùng, chứa đựng ẩn dụ nghệ thuật sâu sắc của nhà văn Nguyễn Minh Châu. Nhà văn muốn người đọc nhận thấy cuộc đời này không hề đơn giản, xuôi chiều mà chứa đựng nhiều nghịch lí. Cuộc sống luôn tồn tại những mặt đối lập: đẹp – xấu, thiện – ác,… – Góc độ quan sát sự vật sẽ cho ta những phán đoán, nhìn nhận khác nhau. Vì vậy, đứng đánh giá sự vật qua cái nhìn bên ngoài, từ khoảng cách xa mà cần khá phá bản chất thực sau vẻ đẹp đẽ của hiện tượng.

Cảm nhận hình ảnh đoàn tàu đêm qua phố huyện trong Hai đứa trẻ (Thạch Lam):

– Hiện tại tăm tối, tương lai mù mịt, những người dân phố huyện chỉ còn biết chờ đợi mơ hồ, vu vơ. Còn gì đáng thương hơn khi người ta ngồi trong bóng tối và mơ về hạnh phúc.

– Tín hiệu đầu tiên để hai đứa trẻ nhận ra đoàn tàu là ánh sáng đèn ghi. Cả hai tập trung thị giác để quan sát thật kĩ và cảm nhận thế giới của ánh sáng và âm thanh vang động.

– Ánh sáng từ xa: ngọn lửa xanh biếc như ma trơi đến gần một làn khói bừng sáng trắng, khi tàu đi tới các toa đèn sáng trưng ánh cả xuống đường, đồng và kền lấp lánh, khi tàu đi qua nhìn theo mãi những đốm than đỏ bay tung trên đường sắt và cái chấm nhỏ của chiếc đèn xanh treo trên toa sau cùng. Đó là những nguồn sáng được nắm bắt kĩ lưỡng khác hẳn với bao nguồn sáng nơi phố huyện. Nó rực rỡ, sáng lòa, sang trọng chứ không tù mù, lay lắt, buồn tẻ như ánh sáng chả các ngọn đèn nơi phố huyện.

– Âm thanh cũng khác biệt hoàn toàn so với thứ âm thanh cố hữu nơi phố huyện tĩnh lặng. Tiếng còi xe lửa kéo dài ra theo ngọn gió xa xôi, tiếng dồn dập, tiếng xe rít mạnh vào ghi, tiếng hành khách ồn ào, tiếng còi tàu rít lên. Một bữa tiệc âm thanh chóng vánh đã được dọn chớp nhoáng nơi phố huyện làm thỏa mãn niềm mong mỏi, đợi chờ của những con người nơi đây.

– Đoàn tàu đã mang đến một thời gian hoàn toàn khác hẳn với thời gian tĩnh lặng, tịch mịch và đầy bóng tối nơi phố huyện nghèo. Phép tương phản đã nhấn mạnh vào sự đối lập giữa hai thời gian đó: sang trọng và nghèo nàn, rực rỡ ánh sáng và tối tăm tù đọng, huyên náo vui vẻ và tịch mịch quẩn quanh. Một thời gian vội vã lướt qua như một giấc mơ.

– Tàu không đông, thưa vắng người và kém sáng hơn mọi khi chứng tỏ hai đứa trẻ quan sát rất kĩ và nhạy cảm với những thay đổi, dù là nhỏ nhất. Đoàn tàu vụt qua phố huyện rất nhanh, chỉ chớp nhoáng nhưng Liên và An vẫn cảm nhận được sự thiếu hụt ánh sáng và âm thanh so với mọi ngày.

– Đoàn tàu chạy về từ Hà Nội, từ một tuổi thơ đã mất. Con tàu là tia hồi quang của những tháng ngày sung sướng đủ đầy hạnh phúc. Đó là chuyến tàu khát vọng, chuyến tàu mơ ước về một thế giới thật đáng sống: sức sống mạnh mẽ, sự giàu sang và rực rỡ ánh sáng, nó đối lập với cuộc sống mòn mỏi, tù đọng nơi đây.

– Khi tàu đi rồi, phố huyện chỉ còn bóng tối bao trùm lên cuộc sống vốn tối tăm và hiu hắt.

So sánh hình ảnh chiếc thuyền và hình ảnh chuyến tàu đêm:

* Giống nhau:

– Cả hai hình ảnh chiếc thuyền và chuyến tàu đêm đều là hình ảnh biểu tượng chứa đựng nhiều dụng ý nghệ thuật của nhà văn.

– Là chi tiết nghệ thuật quan trọng trong cốt truyện.

* Khác nhau:

– Hình ảnh chiếc thuyền trong Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu xuất hiện xuyên suốt tác phẩm nhằm thể hiện những quan điểm, triết lí của nhà văn về cuộc đời, về nghệ thuật. Cần có cái nhìn đa diện, đa chiều về cuộc đời, về con người. Nhà văn đặt ra vấn đề số phận và hạnh phúc của người dân lao động để bạn đọc cùng suy nghĩ. Hơn nữa, giữa nghệ thuật và cuộc đời luôn có một khoảng cách xa, vậy nhà văn cấn làm sao để hướng đến một giá trị nghệ thuật chân chính, nghệ thuật bắt nguồn từ cuộc đời và vì con người.

– Hình ảnh Chuyến tàu đêm đi qua phố huyện trong Hai đứa trẻ của Thạch Lam xuất hiện ở đoạn cuối truyện chứa đựng nhiều ý nghĩa:

+ Là sự chờ đợi của tất cả người dân nơi phố huyện nhằm mục đích mưu sinh, bán thêm được ít hàng nào đấy cho hành khách trên tàu.

+ Với hai đứa trẻ, chuyến tàu là sự mong đợi cuối cùng của một ngày. Bởi đoàn tàu là hình ảnh biểu trưng cho quá khứ. Nó chạy về từ Hà Nội, từ miền kí ức tuổi thơ thể hiện ước mơ và khát vọng của chị em Liên. Đó là ước mơ được quay trở về quá khứ, sống một cuộc sống tươi đẹp như quá khứ đã qua.

+ Đặt trong mối quan hệ với hiện tại, đoàn tàu là một thế giới khác hẳn với cuộc sống tràn đầy bóng tối, tẻ nhạt, đơn điệu nơi phố huyện nghèo. Thế giới rực rỡ ánh sáng, ngập tràn âm thanh, chứa đựng bao điều mới mẻ, thú vị. Và thế giới ấy còn giúp những người dân nơi phố huyện nhận ra còn có một cuộc sống đáng sống hơn nơi phố huyện nghèo – cái ao đời phẳng lặng kia. Chi tiết đoàn tàu xuất hiện còn khơi dậy khát vọng và ước mơ của chị em Liên: khát vọng vượt thoát, khát vọng đổi thay

Nhận xét về tư tưởng nhân đạo của mỗi nhà văn:

– Nguyễn Minh Châu thể hiện những băn khoăn trăn trở về vấn đề bạo lực gia đình cùng niềm xót thương trước tình cảnh nghèo khổ, bi kịch của người lao động hàng chài.

– Thạch Lam không chỉ xót thương cho những đưa trẻ thơ phải sống cuộc đời tẻ nhạt nơi phố huyện mà còn trân trọng khát vọng đổi thay cuộc sống của chúng. Trân trọng khát vọng vượt thoát khỏi cái “ao đời bằng phẳng” của người dân nơi phố huyện.

c. Kết bài

– Tóm lược lại vấn đề. Hình ảnh chiếc thuyền và chuyến tàu đêm đều là những khám phá nghệ thuật của hai nhà văn.

– Hai tác phẩm chứa đựng những ý nghĩa nội dung và nghệ thuật đặc sắc sẽ có sức sống lâu bền trong lòng người đọc.

Câu 2: 

Trong văn chương, nghệ thuật luôn là một phương tiện mạnh mẽ để khám phá và tái hiện hiện thực dưới nhiều góc nhìn khác nhau. Thạch Lam và Nguyễn Minh Châu, hai nhà văn lớn của Việt Nam, đã dùng ngòi bút của mình để khắc họa những bức tranh hiện thực đầy ám ảnh và sâu sắc. Những bức tranh này không chỉ phản ánh những góc khuất, những niềm đau mà còn hé lộ những điều đẹp đẽ và cao cả, qua đó nuôi dưỡng trong ta khát vọng sống và yêu thương, niềm tin vào chính mình và cuộc đời.

Nếu Thạch Lam, với những tác phẩm của mình, đã dựng lên khung cảnh một phố huyện nghèo với những ánh sáng mong manh và niềm hi vọng le lói, thì Nguyễn Minh Châu lại đem đến cho chúng ta một bức tranh hiện thực trần trụi, đầy mâu thuẫn và đau đớn sau ánh hào quang của cuộc chiến.

Thạch Lam, qua tác phẩm "Hai đứa trẻ", đã vẽ lên một khung cảnh phố huyện nghèo nàn, nơi con người sống trong sự mỏi mệt và rệu rã. Câu chuyện bắt đầu với ánh chiều tàn dần, những cửa hàng nhỏ lên đèn, tạo nên một không gian mờ ảo, chia đôi con đường với một bên sáng, một bên tối. Bức tranh này mang đến cảm giác về một hiện thực mong manh, nơi sự đói khổ và tuần hoàn yên ả đã làm tắt đi khát vọng về ánh sáng trong lòng người dân phố huyện.

Những nhân vật như bà cụ Thi, chị Tý, và bác phở Siêu đều hiện lên với những nỗi ám ảnh và chán nản về cuộc sống. Tiếng cười dài của bà cụ Thi, tiếng cười của những cơn say, vang vọng khắp phố huyện như một biểu tượng cho sự tuyệt vọng và rệu rã của kiếp sống. Dẫu vậy, giữa bức tranh buồn bã ấy, vẫn có một tia hi vọng le lói khi đoàn tàu từ Hà Nội đến. Đoàn tàu mang theo ánh sáng, màu sắc và kí ức về một cuộc sống tươi đẹp hơn, như một niềm hi vọng giúp những con người nơi phố huyện nghèo thoát khỏi sự bao trùm của bóng đêm.

Nguyễn Minh Châu, trong tác phẩm "Chiếc thuyền ngoài xa", lại đem đến một góc nhìn khác về hiện thực sau chiến tranh. Ban đầu, bức tranh mà Phùng nhìn thấy là một khung cảnh tuyệt đẹp: con thuyền ngoài xa trên mặt biển mờ sương, một hình ảnh yên bình và toàn bích. Tuy nhiên, khi đến gần, Phùng chứng kiến một hiện thực đầy bi kịch: người chồng đánh đập vợ, người đàn bà cam chịu trong im lặng, và đứa trẻ cố gắng giết cha để bảo vệ mẹ.

Hiện thực mà Phùng chứng kiến không chỉ là sự đối lập với bức tranh nghệ thuật mà anh nhìn thấy ban đầu, mà còn là sự phản ánh của một xã hội chưa giải quyết được những vấn đề căn bản sau độc lập. Bức tranh ấy cho thấy những mảng tối của cuộc sống, nơi những giá trị nhân văn bị bóp méo và đổ vỡ. Nghệ thuật, trong mắt Nguyễn Minh Châu, không chỉ là sự tôn vinh cái đẹp mà còn là sự đối diện với những hiện thực trần trụi và đau đớn.

Hai tác phẩm của Thạch Lam và Nguyễn Minh Châu đều chứa đựng những thông điệp sâu sắc về lịch sử và hiện thực. Thạch Lam phê phán xã hội phong kiến tàn bạo đã đẩy con người vào con đường tha hóa và bế tắc, đồng thời khẳng định quyền được sống và khát vọng hướng tới ánh sáng của mỗi con người. Nguyễn Minh Châu, ngược lại, nhấn mạnh vào sự cần thiết của việc nhìn nhận và giải quyết những vấn đề còn tồn tại sau cuộc chiến, không để cho ánh hào quang của chiến thắng che lấp những mảng tối của hiện thực.

Qua ngòi bút của Thạch Lam và Nguyễn Minh Châu, chúng ta thấy được những bức tranh hiện thực đầy đa dạng và sâu sắc. Mỗi tác phẩm đều mang đến những góc nhìn riêng, nhưng chung quy lại đều khẳng định giá trị nhân văn và khát vọng sống, yêu thương. Nghệ thuật, dưới cái nhìn của hai nhà văn, không chỉ là sự phản ánh hiện thực mà còn là sự khám phá và đối diện với những mảng tối của cuộc sống, từ đó nuôi dưỡng trong ta niềm tin và khát vọng về một cuộc sống tốt đẹp hơn.