Câu hỏi tự luận mức độ vận dụng cao Lịch sử 12 ctst bài 3: Trật tự thế giới sau chiến tranh lạnh

Câu 1:

♦ Chứng minh nhận định: "Hiện nay, cục diện thế giới theo xu hướng đa cực, đa trung tâm diễn ra nhanh hơn".

- Hiện nay, tác động từ cuộc cách mạng khoa học – công nghệ, xu thế toàn cầu hóa cùng các biến động kinh tế - chính trị khác,… đã khiến cho so sánh tương quan lực lượng và sức mạnh của các nước lớn đã và đang có sự thay đổi nhanh chóng. Điều này đã thúc đẩy cục diện thế giới theo xu hướng đa cực, đa trung tâm diễn ra nhanh hơn.

- Biểu hiện:

+ Mỹ hiện nay tuy vẫn là cường quốc số một thế giới, song Mỹ đã suy giảm sức mạnh tương đối trong tương quan so sánh với các cường quốc khác.

▪ Mỹ vẫn là nền kinh tế số một thế giới, tính chung cả về tổng GDP, lĩnh vực vốn và khoa học - công nghệ, nhưng vị thế đó đang đứng trước những thách thức to lớn, ngày càng bị thu hẹp với các trung tâm quyền lực khác. Mỹ từ chỗ chiếm 31% năm 2000 giảm xuống còn khoảng gần 25% GDP toàn cầu (năm 2021). Năm 2000, GDP của Mỹ gấp 12 lần của Trung Quốc, nhưng đến năm 2021 chỉ còn gấp khoảng 1,9 lần.

▪ Về chính trị, vị thế và uy tín của Mỹ có chiều hướng ngày càng giảm sút.

▪ Sức mạnh quân sự của Mỹ tuy còn vượt trội so với các quốc gia trên thế giới, nhưng khoảng cách so với các nước như Nga, Trung Quốc đang bị thu hẹp dần.

+ Trung Quốc đã vươn lên mạnh mẽ, vượt Nhật Bản để trở thành nền kinh tế thứ hai thế giới sau Mỹ và sức mạnh quân sự không ngừng được nâng cao.

▪ Sau hơn 30 năm cải cách, mở cửa, Trung Quốc đạt được những thành tựu thần kỳ, kinh tế phát triển nhanh liên tục (tốc độ trung bình 9,7%/năm), với GDP năm 2021 lên hơn 14 nghìn tỷ USD. Theo Ngân hàng Thế giới, năm 1980, GDP của Trung Quốc (khoảng 189 tỷ USD) bằng 17,4% GDP của Nhật Bản (1.087 tỷ USD) và bằng 6,6% GDP của Mỹ (2.863 tỷ USD); nhưng 32 năm sau (năm 2012), với khoảng 8.227 tỷ USD, GDP của Trung Quốc đã vượt GDP của Nhật Bản và bằng 50,6% GDP của Mỹ (16.245 tỷ USD). Trung Quốc có dự trữ ngoại tệ lên đến 3.312 tỉ USD, đứng hàng đầu thế giới.

▪ Trung Quốc tăng cường đầu tư cho quốc phòng - an ninh, trở thành cường quốc toàn cầu, có vai trò quyết định các vấn đề quốc tế; ngân sách cho quốc phòng năm 2012 là 106,6 tỷ USD (đứng thứ hai sau Mỹ).

▪ Trung Quốc cũng trở thành cường quốc tầm cỡ thế giới về khoa học - công nghệ, được xếp hàng đầu thế giới về những ngành khoa học - công nghệ mũi nhọn như công nghệ thông tin, vũ trụ, gien, công nghệ xanh,...

+ Liên bang Nga đã có bước phục hồi và phát triển mạnh mẽ, trở lại là một trong những nước lớn hàng đầu về kinh tế, quân sự.

▪ Sau thời gian suy giảm kéo dài, từ năm 2000 đến năm 2014, kinh tế Nga đã có bước phát triển mạnh mẽ, tốc độ tăng trưởng trung bình đạt 6 - 7%/năm. GDP của Nga đạt khoảng 1.954 tỷ USD, có dự trữ ngoại tệ lên tới 527 tỷ USD (đứng thứ ba thế giới).

▪ Nga tiếp tục duy trì vị trí cường quốc quân sự hàng đầu thế giới.

+ Liên minh châu Âu (EU) ngày càng có ảnh hưởng trên phạm vi toàn cầu về kinh tế

▪ EU với 27 nước thành viên là một thực thể kinh tế lớn, có vai trò quan trọng hàng đầu thế giới. Năm 2012, GDP của EU đạt khoảng hơn 16.210 tỷ USD, chiếm khoảng 25% tổng GDP toàn cầu. EU còn là một trong những trung tâm khoa học - công nghệ của thế giới, nhiều lĩnh vực khoa học - công nghệ đứng đầu thế giới.

▪ EU có vai trò quan trọng trong việc thiết lập phần lớn các luật lệ thương mại và tài chính quốc tế thông qua các thể chế tài chính quốc tế như G8, IMF, WB, WTO,...

▪ Một số nước trong EU có sự tăng trưởng, phát triển nhanh chóng. Đặc biệt là Đức. Năm 2023, Đức đã vượt qua nb, vươn lên trở thành nền kinh tế lớn thứ 3 thế giới.

+ Nhật Bản tiếp tục duy trì địa vị cường quốc kinh tế, từng bước tăng cường sức mạnh về chính trị và quân sự, ngày càng có ảnh hưởng trên trường quốc tế.

▪ Năm 2010 – 2023, GDP của Nhật Bản đứng thứ ba thế giới sau Mỹ và Trung Quốc. Tới cuối năm 2023, quy mô của nền kinh tế nb tụt xuống vị trí thứ 4 thế giới, sau: Mỹ, Trung Quốc, Đức.

▪ Nhật Bản có nền khoa học - công nghệ phát triển cao, nhiều ngành khoa học - công nghệ của Nhật Bản đứng hàng đầu thế giới, nhất là công nghệ cao.

+ Ấn Độ đang phát triển để trở thành cường quốc kinh tế, quân sự.

▪ Sau hơn 20 năm cải cách kinh tế, Ấn Độ đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, kinh tế luôn duy trì tốc độ phát triển ở mức cao (bình quân 7%/năm), trở thành một trong mười nước có nền kinh tế hàng đầu thế giới. Năm 2012, GDP của Ấn Độ đạt khoảng 1.743 tỷ USD. Ấn Độ là nước có lực lượng lao động đông, tay nghề cao, giỏi tiếng Anh nên rất thuận lợi để phát triển kinh tế tri thức.

▪ Ấn Độ có tiềm lực quân sự mạnh, là cường quốc quân sự ở khu vực.

+ Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của nhiều nước lớn và sự thay đổi tương quan so sánh lực lượng giữa các nước đó, trong những năm qua, thông qua quá trình hợp tác, liên kết, cạnh tranh, đấu tranh, đã hình thànhnhiều trung tâm, nhiều tổ chức kinh tế, tài chính, thương mại quốc tế mới trong một thế giới kết nối, toàn cầu hóa. Chẳng hạn: Nhóm các nước có nền kinh tế mới nổi (BRIC); Diễn đàn kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC); Hợp tác kinh tế Á - Âu (ASEM); Cộng đồng ASEAN với ba trụ cột kinh tế, văn hoá - xã hội, chính trị - an ninh; Ngân hàng Đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB); Khối thị trường chung Nam Mỹ (MERCOSUR); Liên minh các quốc gia Nam Mỹ (UNASUR); Khu vực tự do thương mại châu Mỹ (FTAA); Các tổ chức kinh tế và chính trị (không có Mỹ) ALBA ở châu Mỹ; Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP),...

Câu 2: 

- Cấu trúc quyền lực quốc tế sau Chiến tranh Lạnh đã chuyển từ mô hình lưỡng cực (Mỹ và Liên Xô) sang mô hình đa cực, trong đó Mỹ giữ vai trò siêu cường nhưng có sự xuất hiện của nhiều trung tâm quyền lực mới như Liên minh châu Âu (EU), Trung Quốc, và các tổ chức quốc tế như WTO, IMF. 

- Mặc dù Mỹ vẫn chiếm ưu thế, nhưng các nước đang phát triển như Trung Quốc, Ấn Độ và Nga ngày càng có tiếng nói trong các vấn đề toàn cầu. Điều này dẫn đến một thế giới phức tạp hơn, với nhiều cạnh tranh và hợp tác giữa các quốc gia và tổ chức.

Câu 3:

- Việc Mỹ đơn phương can thiệp quân sự vào các khu vực như Trung Đông, đặc biệt là cuộc chiến tại Iraq và Afghanistan, đã gây ra nhiều tranh cãi. Mặc dù những can thiệp này được tuyên bố nhằm mục tiêu chống khủng bố và thiết lập dân chủ, chúng cũng gây ra sự bất ổn lớn trong khu vực, phá vỡ các cấu trúc chính trị địa phương và tạo ra sự căng thẳng với các đồng minh và đối thủ quốc tế. 

- Hậu quả là các cuộc xung đột kéo dài, mất mát nhân mạng và tài sản, và sự gia tăng của các nhóm cực đoan. Điều này cũng khiến uy tín của Mỹ bị tổn thương trên trường quốc tế.

Câu 4: 

- Liên Hợp Quốc (LHQ) và WTO đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì trật tự thế giới mới sau Chiến tranh Lạnh, nhưng với các nhiệm vụ và lĩnh vực khác nhau. LHQ tập trung vào các vấn đề hòa bình, an ninh, nhân quyền và phát triển bền vững, thông qua việc điều phối các hoạt động ngoại giao và can thiệp nhân đạo. 

- Trong khi đó, WTO đóng vai trò thúc đẩy thương mại tự do, giải quyết các tranh chấp thương mại quốc tế, và tạo ra một hệ thống luật lệ thương mại công bằng.

- Cả hai tổ chức đều đóng góp vào sự ổn định quốc tế, nhưng trong các lĩnh vực khác nhau: LHQ về chính trị và an ninh, WTO về kinh tế.

Câu 5: 

- Chiến lược đối ngoại của Mỹ sau Chiến tranh Lạnh tập trung vào việc duy trì vị thế siêu cường bằng cách can thiệp vào các khu vực xung đột, thúc đẩy dân chủ và kinh tế tự do, và củng cố các liên minh truyền thống. 

- Trong khi đó, Trung Quốc thực hiện chính sách "trỗi dậy hòa bình", tập trung vào việc phát triển kinh tế, mở rộng ảnh hưởng thông qua các dự án đầu tư, đặc biệt là sáng kiến Vành đai và Con đường. Trung Quốc tìm cách tăng cường ảnh hưởng của mình thông qua ngoại giao kinh tế và mềm mỏng hơn, tránh đối đầu quân sự trực tiếp với Mỹ, đồng thời xây dựng một trật tự quốc tế mới có lợi cho mình trong dài hạn.