BÀI 8: TRUYỀN VÀ BIẾN ĐỔI CHUYỂN ĐỘNG

I. TRUYỀN CHUYỂN ĐỘNG

- Khái niệm: Truyền động là truyền và biến đổi tốc độ từ bộ phận này đến bộ phận khác của máy phù hợp với yêu cầu làm việc.

- Tên gọi:

+ Bộ phận truyền chuyển động gọi là bộ phận dẫn.

+ Bộ phận nhận chuyển động gọi là bộ phận bị dẫn.

II. MỘT SỐ BỘ CHUYỂN ĐỘNG CƠ KHÍ

- Truyền động đai gồm 2 dạng cơ bản:

+ Truyền động nhờ ma sát (truyền động đai, bánh ma sát,...).

+ Truyền động ăn khớp (truyền động xích, bánh răng,...).

2.1. Truyền động đai

- Cấu tạo:

+ Gồm bánh đai dẫn 1, bánh đãi bị dẫn 2, dây đai 3.

+ Dây đai được mắc căng trên các bánh đai.

- Nguyên lí làm việc:

+ Bánh đai dẫn (có đường kính D1) quay với tốc độ quay n1 (vòng/phút).

+ Nhờ lực ma sát giữa dây đai và bánh đai làm bánh đai bị dẫn (có đường kính D2) quay theo với tốc độ quay n2 (vòng/phút).

- Ứng dụng: Sử dụng phổ biến như: máy nghiền bột, máy thái khoai sắn, máy nén khí, ô tô, xe máy,...

2.2. Truyền động ăn khớp

- Cấu tạo bộ truyền xích: Gồm đĩa xích dẫn, đĩa xích bị dẫn và dây xích.

- Cấu tạo bộ truyền bánh răng: Gồm bánh răng dẫn và bánh răng bị dẫn.

- Nguyên lí:

+ Đĩa xích dẫn (hoặc bánh răng dẫn) có Z1 răng quay với tốc độ n1 (vòng/phút), dẫn động đĩa xích bị dẫn (hoặc bánh răng bị dẫn) có Z2 răng quay theo tốc độ n2 (vòng/phút).

- Ứng dụng:

+ Bộ truyền xích dùng phổ biến như: xe đạp, xe máy,...

+ Bộ truyền bánh răng dùng nhiều ở: đồng hồ, các loại hộp số ô tô, xe máy,...

III. BIẾN ĐỔI CHUYỂN ĐỘNG

- Khái niệm: Biến đổi chuyển động là biến đổi dạng chuyển động này thành dạng chuyển động khác.

- Phân loại: 

+ Biến đổi chuyển động quay thành chuyển động tịnh tiến hoặc ngược lại.

+ Biến đổi chuyển động quay thành chuyển động lắc hoặc ngược lại.

IV. MỘT SỐ CƠ CẤU BIẾN ĐỔI CHUYỂN ĐỘNG

4.1. Cơ cấu tay quay con trượt 

- Cấu tạo: Gồm tay quay, thanh truyền và con trượt.

- Nguyên lí làm việc:

+ Tay quay (1) quay quanh trục A với bán kính quay R thông qua thanh truyền (2) làm con trượt (3) chuyển động tịnh tiến trên giá đỡ (4) từ điểm M đến điểm N và ngược lại.

+ Đoạn MN là quãng đường con trượt di chuyển được.

- Ứng dụng: trong động cơ đốt trong, máy nén khí, máy cưa gỗ,...

4.2. Cơ cấu tay quay thanh lắc

- Cấu tạo: gồm tay quay, thanh truyền, thanh lắc và giá đỡ.

- Ứng dụng: trong nhiều loại máy móc như máy khâu đạp chân, máy khai thác dầu mỏ, bánh tàu hỏa,...

- Nguyên lí làm việc: Khi tay quay (1) quay quanh trục A, thông qua thanh truyền (2) làm thanh lắc (3) chuyển động lắc qua lại quanh trục D từ vị trí M đến vị trí N và ngược lại.