Slide bài giảng Lịch sử 12 Cánh diều bài 6: Cách mạng tháng Tám năm 1945

Tóm lược nội dung

BÀI 6. CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945

Mở đầu: Chiều ngày 2-9-1945, tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), trước sự chứng kiến của hàng vạn người dân Thủ đô và vùng lân cận, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thay mặt Chính phủ lâm thời đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, tuyên bố thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà – nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á, là thành quả của cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Vậy Cách mạng tháng Tám năm 1945 diễn ra trong bối cảnh nào? Diễn biến chính của cuộc Cách mạng ra sao? Nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa và bài học kinh nghiệm là gì?

Bài làm rút gọn:

Bối cảnh:

Khách quan:

- Ngày 15/8/1945: Nhật Bản tuyên bố đầu hàng Đồng minh không điều kiện.

- Quân Nhật ở Đông Dương rệu rã, chính phủ Trần Trọng Kim hoang mang. Quân Đồng minh chưa kịp tiến vào Đông Dương.

Chủ quan:

- Tầng lớp trung gian đã ngả hẳn về phía cách mạng.

- Lực lượng cách mạng Việt Nam đã được chuẩn bị chu đáo trong 15 năm qua 3 cuộc tập dượt. 

- Cách mạng Việt Nam có sự chuẩn bị đầy đủ về đường lối, phương pháp đấu tranh. Đảng tiên phong luôn sẵn sàng. Đảng nhận thấy, đây chính là thời cơ “ngàn năm có một” và chỉ tồn tại trong khoảng nửa tháng.

- Ngày 13-8-1945, Trung ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh thành lập Uỷ ban
Khởi nghĩa toàn quốc. ban bố Quân lệnh số 1 chính thức phát lệnh Tổng khởi nghĩa trên cả nước. 

- Từ ngày 14 đến ngày 15-8-1945, Hội nghị toàn quốc của Đảng họp ở Tân Trào
(Tuyên Quang) thông qua kế hoạch lãnh đạo toàn dân Tổng khởi nghĩa.
- Từ ngày 16 đến ngày 17-8-1945, Đại hội Quốc dân được triệu tập ở Tân Trào,
tán thành chủ trương Tổng khởi nghĩa của Đảng.

Diễn biến chính:

- Ngày 16- 8- 1945, một đơn vị Giải phóng tiến về giải phóng thị xã Thái Nguyên do Võ Nguyên Giáp chỉ huy. 

- Từ ngày 14 đến ngày 18-8, cuộc tổng khởi nghĩa nổ ra giành được thắng lợi ở nông thôn đồng bằng Bắc Bộ, đại bộ phận miền Trung, một phần miền Nam và ở các thị xã: Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh, Hội An, Quảng Nam... 

- Ngày 17- 8- 1945, quần chúng Hà Nội tổ chức mít tinh, thể hiện sự ủng hộ chính quyền cách mạng.

- Ngày 19- 8- 1945, khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội thắng lợi.

- Ngày 23- 8- 1945, giành chính quyền ở Huế.

- Ngày 25- 8- 1945, giành chính quyền ở Sài Gòn.

- Ngày 28- 8- 1945, Đồng Nai Thượng và Hà Tiên là các tỉnh giành chính quyền muộn nhất.

- Ngày 30- 8- 1945, Vua Bảo Đại thoái vị. Chế độ phong kiến Việt Nam hoàn toàn sụp đổ.

Nguyên nhân thắng lợi:

Nguyên nhân chủ quan:

- Truyền thống yêu nước, tinh thần bất khuất của nhân dân Việt Nam trong
công cuộc đấu tranh vì độc lập, tự do.

- Sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, đứng đầu là Hồ Chí Minh cùng
với đường lối cách mạng đúng đắn trên cơ sở vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lê-nin vào hoàn cảnh Việt Nam.

-  Sự chủ động, linh hoạt của các cấp bộ Đảng và Mặt trận Việt Minh trong quá
trình chỉ đạo, tổ chức khởi nghĩa.

- Quá trình chuẩn bị và xây dựng lực lượng cho cách mạng giải phóng dân tộc
trong suốt 15 năm (từ năm 1930), gắn liền với những bài học kinh nghiệm quý báu.

Nguyên nhân khách quan: Thắng lợi của Hồng quân Liên Xô và quân Đồng minh trong cuộc chiến tranh chống chủ nghĩa phát xít đã tạo điều kiện khách quan cho cuộc Tổng khởi nghĩa, đồng thời cổ vũ tinh thần đấu tranh giải phóng dân tộc của các tầng lớp nhân dân.

Ý nghĩa lịch sử:

Đối với Việt Nam:

- Cách mạng tháng Tám năm 1945 mở ra bước ngoặt lớn của dân tộc: đập tan ách cai trị hơn 80 năm của thực dân Pháp và 5 năm của quân phiệt Nhật; chấm dứt vĩnh viễn chế độ quân chủ ở Việt Nam. 

- Đưa đến sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.

- Mở đầu kỉ nguyên mới của Việt Nam: kỉ nguyên độc lập, tự do, nhân dân lao động nắm chính quyền, làm chủ đất nước; giải phóng dân tộc gắn liền với giải phóng Xã hội.

- Đưa Đảng Cộng sản Đông Dương trở thành đảng cầm quyền, chuẩn bị điều kiện tiên quyết cho những thắng lợi tiếp theo của cách mạng Việt Nam.

Đối với thế giới:

- Góp phần vào chiến thắng chủ nghĩa phát xít trong Chiến tranh
thế giới thứ hai.

- Chọc thủng khâu yếu nhất trong hệ thống thuộc địa, góp phần làm suy yếu chủ nghĩa đế quốc.

- Góp phần cổ vũ các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc đứng lên đấu
tranh tự giải phóng, đồng thời có ảnh hưởng đến công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc của Lào và Cam-pu-chia.

Bài học kinh nghiệm: 

- Bài học thứ nhất là có một Đảng tiên phong thật sự cách mạng, tiếp thu chủ nghĩa Mác-Lênin, được tư tưởng Hồ Chí Minh soi sáng đã nắm vững hoàn cảnh cụ thể của mỗi giai đoạn lịch sử, đề ra đường lối cách mạng đúng đắn, có phương pháp và hình thức đấu tranh phù hợp; biết nắm bắt thời cơ, ...

- Bài học thứ hai là vấn đề giành và giữ chính quyền. Đảng ta đã biết chăm lo xây dựng lực lượng cách mạng, làm cho lực lượng cách mạng đủ mạnh, thu hút được đông đảo quần chúng tham gia, từ đó làm thay đổi so sánh lực lượng giữa ta và địch, tạo ra thời cơ cách mạng để đưa cuộc cách mạng đến thành công. 

- Bài học thứ ba là vấn đề nắm bắt được thời cơ, đề ra được những quyết định chính xác và kịp thời. Nghệ thuật chỉ đạo tài tình của Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc chọn đúng thời cơ, ...

1. BỐI CẢNH LỊCH SỬ.

Câu hỏi: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát Hình 1, trình bày khái quát về bối cảnh lịch sử của Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Bài làm rút gọn:

Khách quan:

- Ngày 15/8/1945: Nhật Bản tuyên bố đầu hàng Đồng minh không điều kiện.

- Quân Nhật ở Đông Dương rệu rã, chính phủ Trần Trọng Kim hoang mang. Quân Đồng minh chưa kịp tiến vào Đông Dương.

Chủ quan:

- Tầng lớp trung gian đã ngả hẳn về phía cách mạng.

- Lực lượng cách mạng Việt Nam đã được chuẩn bị chu đáo trong 15 năm qua 3 cuộc tập dượt. 

- Cách mạng Việt Nam có sự chuẩn bị đầy đủ về đường lối, phương pháp đấu tranh. Đảng tiên phong luôn sẵn sàng. Đảng nhận thấy, đây chính là thời cơ “ngàn năm có một” và chỉ tồn tại trong khoảng nửa tháng.

- Ngày 13-8-1945, Trung ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh thành lập Uỷ ban
Khởi nghĩa toàn quốc. ban bố Quân lệnh số 1 chính thức phát lệnh Tổng khởi nghĩa trên cả nước. 

- Từ ngày 14 đến ngày 15-8-1945, Hội nghị toàn quốc của Đảng họp ở Tân Trào
(Tuyên Quang) thông qua kế hoạch lãnh đạo toàn dân Tổng khởi nghĩa.
- Từ ngày 16 đến ngày 17-8-1945, Đại hội Quốc dân được triệu tập ở Tân Trào,
tán thành chủ trương Tổng khởi nghĩa của Đảng.

2. DIỄN BIẾN CHÍNH

Câu hỏi: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát Hình 2, 3, trình bày tóm tắt diễn biến chính của Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Bài làm rút gọn:

- Ngày 16- 8- 1945, một đơn vị Giải phóng tiến về giải phóng thị xã Thái Nguyên do Võ Nguyên Giáp chỉ huy. 

- Từ ngày 14 đến ngày 18-8, cuộc tổng khởi nghĩa nổ ra giành được thắng lợi ở nông thôn đồng bằng Bắc Bộ, đại bộ phận miền Trung, một phần miền Nam và ở các thị xã: Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh, Hội An, Quảng Nam... 

- Ngày 17- 8- 1945, quần chúng Hà Nội tổ chức mít tinh, thể hiện sự ủng hộ chính quyền cách mạng.

- Ngày 19- 8- 1945, khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội thắng lợi.

- Ngày 23- 8- 1945, giành chính quyền ở Huế.

- Ngày 25- 8- 1945, giành chính quyền ở Sài Gòn.

- Ngày 28- 8- 1945, Đồng Nai Thượng và Hà Tiên là các tỉnh giành chính quyền muộn nhất.

- Ngày 30- 8- 1945, Vua Bảo Đại thoái vị. Chế độ phong kiến Việt Nam hoàn toàn sụp đổ.

Câu hỏi: Việc giành được chính quyền ở Hà Nội, Huế, Sài Gòn có ý nghĩa như thế nào trong Cách mạng tháng Tám năm 1945?

Bài làm rút gọn:

Việc giành chính quyền ở Hà Nội, Huế, Sài Gòn đã tạo điều kiện thuận lợi cho các địa phương giành thắng lợi. Nhiều nơi từ vùng núi, nông thôn đến thành thị nối tiếp nhau khởi nghĩa. Ngày 28/8/1945, Đồng Nai Thượng và Hà Tiên là những địa phương giành chính quyền muộn nhất.

3. NGUYÊN NHÂN THẮNG LỢI, Ý NGHĨA VÀ BÀI HỌC LỊCH SỬ.

Câu hỏi: Nêu nguyên nhân dẫn tới thắng lợi của Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Bài làm rút gọn:

Nguyên nhân chủ quan:

- Truyền thống yêu nước, tinh thần bất khuất của nhân dân Việt Nam trong
công cuộc đấu tranh vì độc lập, tự do.

- Sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, đứng đầu là Hồ Chí Minh cùng
với đường lối cách mạng đúng đắn trên cơ sở vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lê-nin vào hoàn cảnh Việt Nam.

-  Sự chủ động, linh hoạt của các cấp bộ Đảng và Mặt trận Việt Minh trong quá
trình chỉ đạo, tổ chức khởi nghĩa.

- Quá trình chuẩn bị và xây dựng lực lượng cho cách mạng giải phóng dân tộc
trong suốt 15 năm (từ năm 1930), gắn liền với những bài học kinh nghiệm quý báu.

Nguyên nhân khách quan: Thắng lợi của Hồng quân Liên Xô và quân Đồng minh trong cuộc chiến tranh chống chủ nghĩa phát xít đã tạo điều kiện khách quan cho cuộc Tổng khởi nghĩa, đồng thời cổ vũ tinh thần đấu tranh giải phóng dân tộc của các tầng lớp nhân dân.

Câu hỏi: Đọc thông tin, tư liệu và phân tích ý nghĩa lịch sử của Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Bài làm rút gọn:

Đối với Việt Nam:

- Cách mạng tháng Tám năm 1945 mở ra bước ngoặt lớn của dân tộc: đập tan ách cai trị hơn 80 năm của thực dân Pháp và 5 năm của quân phiệt Nhật; chấm dứt vĩnh viễn chế độ quân chủ ở Việt Nam. 

- Đưa đến sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.

- Mở đầu kỉ nguyên mới của Việt Nam: kỉ nguyên độc lập, tự do, nhân dân lao động nắm chính quyền, làm chủ đất nước; giải phóng dân tộc gắn liền với giải phóng Xã hội.

- Đưa Đảng Cộng sản Đông Dương trở thành đảng cầm quyền, chuẩn bị điều kiện tiên quyết cho những thắng lợi tiếp theo của cách mạng Việt Nam.

Đối với thế giới:

- Góp phần vào chiến thắng chủ nghĩa phát xít trong Chiến tranh
thế giới thứ hai.

- Chọc thủng khâu yếu nhất trong hệ thống thuộc địa, góp phần làm suy yếu chủ nghĩa đế quốc.

- Góp phần cổ vũ các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc đứng lên đấu
tranh tự giải phóng, đồng thời có ảnh hưởng đến công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc của Lào và Cam-pu-chia.

Câu hỏi: Đọc thông tin, phân tích bài học kinh nghiệm của Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Bài làm rút gọn:

- Bài học thứ nhất là có một Đảng tiên phong thật sự cách mạng, tiếp thu chủ nghĩa Mác-Lênin, được tư tưởng Hồ Chí Minh soi sáng đã nắm vững hoàn cảnh cụ thể của mỗi giai đoạn lịch sử, đề ra đường lối cách mạng đúng đắn, có phương pháp và hình thức đấu tranh phù hợp; biết nắm bắt thời cơ, ...

- Bài học thứ hai là vấn đề giành và giữ chính quyền. Đảng ta đã biết chăm lo xây dựng lực lượng cách mạng, làm cho lực lượng cách mạng đủ mạnh, thu hút được đông đảo quần chúng tham gia, từ đó làm thay đổi so sánh lực lượng giữa ta và địch, tạo ra thời cơ cách mạng để đưa cuộc cách mạng đến thành công. 

- Bài học thứ ba là vấn đề nắm bắt được thời cơ, đề ra được những quyết định chính xác và kịp thời. Nghệ thuật chỉ đạo tài tình của Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc chọn đúng thời cơ, ...

LUYỆN TẬP

Câu 1: Lập bảng thống kê diễn biến chính của Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Bài làm rút gọn:

Câu 2: Chọn và phân tích một bài học kinh nghiệm của Cách mạng tháng Tám năm 1945 còn nguyên giá trị đến ngày nay.

Bài làm rút gọn:

Bài học về vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam

- Ngay từ khi ra đời, ngày 03/02/1930, Đảng ta đã đề ra đường lối đúng đắn với mục tiêu xuyên suốt của sự nghiệp cách mạng là giải phóng dân tộc, đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội, góp phần tích cực vào phong trào cách mạng thế giới. Vì thế, trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng Cộng sản Việt Nam đã gắn bó máu thịt với nhân dân, được nhân dân đồng tình ủng hộ và tin tưởng tuyệt đối. Tháng 8/1945, với nghệ thuật lãnh đạo tài tình, Đảng Cộng sản Việt Nam đã chớp thời cơ thuận lợi nhất, lãnh đạo toàn thể dân tộc Việt Nam tiến hành tổng khởi nghĩa, đánh đổ đế quốc phong kiến, thành lập nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á. 

- Đảng Cộng sản Việt Nam ngày nay đóng vai trò lãnh đạo quyết định trong việc định hình chính sách, đổi mới kinh tế, và duy trì ổn định xã hội. Lãnh đạo của Đảng không chỉ tập trung vào phát triển kinh tế mà còn chú trọng đến nâng cao đời sống nhân dân và đối thoại quốc tế, giữ vững vị thế và tạo đà cho sự phồn thịnh của đất nước.

VẬN DỤNG

Câu 3: Sưu tầm tư liệu, tìm hiểu về cuộc khởi nghĩa giành chính quyền trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở địa phương em và giới thiệu với thầy cô, bạn học.

Bài làm rút gọn:

Cuộc khởi nghĩa giành chính quyền trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 tại Hà Nội là một sự kiện quan trọng trong lịch sử Việt Nam. Vào ngày 19/8/1945, sau khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, Ho Chi Minh tuyên bố độc lập và thành lập Chính phủ Dân tộc Việt Nam. Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, cuộc khởi nghĩa này nhằm đánh đổ chính quyền Pháp, khai sinh nước Cộng hòa Dân chủ Việt Nam.

Người dân Hà Nội và các đơn vị quân đội của Việt Minh đã tích cực tham gia, chiến thắng tại nhiều khu vực. Đặc biệt, sự kiện chiến thắng tại Sơn Tây đã mở đường cho Việt Minh kiểm soát thủ đô Hà Nội vào ngày 19/11/1945. Qua đó, hình thành chính quyền Dân chủ nhân dân đầu tiên tại Việt Nam. Điều này thể hiện sự đoàn kết mạnh mẽ giữa Đảng và nhân dân, tạo ra cơ sở cho việc xây dựng chính quyền mới và bắt đầu cuộc xây dựng nước giai đoạn mới. Cuộc khởi nghĩa này không chỉ là một bước quan trọng trong lịch sử Việt Nam mà còn là một phần quan trọng của cách mạng tháng Tám năm 1945, mở ra hành trình độc lập và tự do của dân tộc.