Tìm hiểu thông tin và viết một báo cáo ngắn về vấn đề suy giảm nguồn nước của sông Mê Công ở Việt Nam

Vấn đề suy giảm nguồn nước của sông Mê Công ở Việt Nam:

Thực trạng:

Hệ sinh thái và sinh kế hạ lưu vực sông Mê Công, đặc biệt ở đồng bằng sông Cửu Long sẽ bị tác động nghiêm trọng ở nhiều khía cạnh, gây suy thoái về nguồn nước, môi trường, hệ sinh thái, canh tác nông nghiệp, thủy sản… và nhiều hệ lụy tiêu cực về kinh tế, an ninh xã hội.

Một trong những lý do làm nghiêm trọng thêm vấn đề biến đổi khí hậu là các nhà máy thủy điện trên dòng chính ở thượng nguồn Mê Công làm giảm nước ở hạ nguồn khiến việc xâm nhập mặn gia tăng, ảnh hưởg đến sản xuất nông nghiệp ĐBSCL.

Việc không có lũ là một khó khăn lớn, người dân vùng ĐBSC đã quen với lũ nên việc phát triển các nhà máy thủy điện trên dòng chính sông Mê Công sẽ ảnh hưởng rất lớn đến mọi mặt đời sống do xâm nhập mặn, sạt lở, sụt lún ngày càng nghiêm trọng. Ảnh hưởng kép của biến đổi khí hậu và hệ thống bậc thang thủy điện ở thượng nguồn sông Mê Công càng trở thành vấn đề khó khăn hơn đối với khu vực ĐBSCL.

Tóm tắt kết quả nghiên cứu tác động của các công trình thủy điện trên dòng chính sông Mê Công tới các lĩnh vực kinh tế, xã hội và môi trường sinh thái vùng ĐBSCL do Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam chủ trì thực hiện (2019) như sau:

• - Đối với chế độ dòng chảy và xâm nhập mặn: Tổng lượng dòng chảy trong mùa khô về ĐBSCL sẽ bị sụt giảm mạnh trong thời đoạn ngắn, có thể thấp hơn trung bình tới 45%, trong khi tác động trong mùa lũ là khá nhỏ. Do thiếu nước trong mùa khô, diện tích bị xâm nhập mặn vùng ĐBSCL sẽ tăng khoảng 400.000 ha (tăng 15%).
• - Đối với phù sa bùn cát: Do bị các đập thủy điện ngăn giữ lại, nên tổng lượng phù sa bùn cát hàng năm về ĐBSCL sẽ bị sụt giảm rất mạnh, mất hơn 90% lượng phù sa bùn cát nguyên thủy của dòng sông tự nhiên trước đây, trong đó, các đập trên lãnh thổ Trung Quốc đã chiếm hơn 50%. Do phù sa, bùn cát không về được ĐBSCL nên các chất dinh dưỡng theo phù sa cần thiết cho phát triển nông nghiệp cũng bị sụt giảm mạnh tương ứng.
• - Đối với nguồn lợi thủy sản và đa dạng sinh học: Nguồn lợi thủy sản của ĐBSCL, đặc biệt là các loài di cư, sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng với mức sụt giảm khoảng 44% (tương đương khoảng 305 nghìn tấn). Hơn 10% tổng số loài cá sẽ bị biến mất mất vĩnh viễn. Về đa dạng sinh học, năng suất sinh học vùng ĐBSCL được đánh giá có mức độ phong phú thứ hai thế giới sau lưu vực sông Amadôn, sẽ bị sụt giảm tới 40% và một số loài động vật quý hiếm sẽ bị tuyệt chủng, hoặc không quay trở lại Việt Nam.
• - Đối với nông nghiệp: Do thiếu nước và gia tăng xâm nhập mặn, sụt giảm nguồn phù sa màu mỡ của sông Mê Công, sản lượng nông nghiệp (chủ yếu là lúa gạo) sẽ giảm hơn 600.000 tấn/năm và sẽ ngày càng nghiêm trọng hơn.
• - Các tác động khác: Do chế độ vận hành của các công trình thủy điện, nên trong mùa khô điều kiện giao thông thủy ở ĐBSCL sẽ bị ảnh hưởng. Đời sống người dân phụ thuộc vào nguồn nước sông Mê Công cũng sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng, đặc biệt trong mùa khô, do gia tăng xâm nhập mặn và thiếu nước. Ước tính có tới 7 triệu người sẽ bị ảnh hưởng.

Giải pháp:

• Để ứng phó với các tác động đó, chúng ta cần phải xây dựng các giải pháp phòng chống, giảm nhẹ và thích ứng cho ĐBSCL trước các dự án phát triển thủy điện trên dòng chính sông Mê Công. Triển khai các chương trình nhằm tiếp tục theo dõi các diễn biến và đánh giá tác động của các hoạt động phát triển tài nguyên nước ở phía thượng nguồn nhằm đảm bảo ĐBSCL phát triển ổn định, bền vững.
• Trong xây dựng chiến lược phát triển kinh tế, xã hội ĐBSCL cho mỗi giai đoạn cần chủ động nghiên cứu và đề xuất chuyển đổi cơ cấu kinh tế, xã hội để phù hợp với những thay đổi có thể xảy ra do tác động các hoạt động phát triển ở thượng lưu, tác động biến đổi khí hậu.Tiếp tục đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết số 120/NQ-CP của Chính phủ về phát triển bền vững ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu.
• Chủ động cập nhật nghiên cứu, đánh giá tác động của các hoạt động khai thác sử dụng tài nguyên nước tại các quốc gia thượng nguồn sông Mê Công và xây dựng các giải pháp tổng thể, toàn diện nhằm ứng phó với các tác động bất lợi đến Việt Nam.
• Về đối ngoại, tiếp tục sử dụng diễn đàn MRC và các cơ chế hợp tác khu vực khác để có ý kiến với các quốc gia thượng nguồn trong các hoạt động khai thác sử dụng nước và điều tiết dòng chảy nhằm đảm bảo lợi ích ở hạ du.
• Cùng với MRC thúc đẩy, giám sát việc thực hiện các cam kết trong các Tuyên bố chung về kết quả tham vấn của các dự án thuỷ điện trên dòng chính sông Mê Công. Thúc đẩy sự tham gia của Ủy hội và các quốc gia ven sông trong xây dựng quy trình vận hành liên hồ chứa cho toàn bộ bậc thang thủy điện trên dòng chính, bảo đảm hài hòa lợi ích các bên. Tổ chức tốt các hoạt động tham vấn đối với các dự án thủy điện trên dòng chính sông Mê Công.
• Kiến nghị lập quỹ hỗ trợ bù đắp sinh thái cho các nước vùng hạ lưu bị ảnh hưởng do việc xây dựng thủy điện trên dòng chính sông Mê Công.