I. LÝ THUYẾT

Các biện pháp tu từ tiếng Việt

II. HƯỚNG DẪN GIẢI BÀI TẬP SGK

1. BÀI TẬP 1

• Hình ảnh “nàng trăng tự ngẩn ngơ” sử dụng biện pháp nhân hóa qua từ “nàng”, “ngẩn ngơ” đã làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt. Trăng bỗng chốc hóa 1 người con gái đang thất thần, ngẩn ngơ, ngồi ngẫm ngợi, suy tư về cuộc đời.
• Hình ảnh “rét mướt luồn trong gió” cũng sử dụng biện pháp tu từ nhân hóa: Câu thơ sử dụng biện pháp nghệ thuật nhân hóa “rét mướt” – “luồn”, gió rét đã hòa làm một, nhưng từ luồn đã tách đôi gió rét ra làm 2 vật thể riêng biệt. Đó là một cách vật thể hóa cái lạnh, chỉ mức độ cái lạnh của mùa thu, cái vô hình đã thành cái hữu hình nhờ động từ luồn.

2. BÀI TẬP 2

• Biện pháp tu từ so sánh:

"Sông Đáy chảy vào đời tôi/ Như mẹ tôi...": “Sông Đáy” được so sánh với “mẹ tôi”

"Năm tháng sống xa quê tôi như người bước hụt": “Năm tháng xa quê” so sánh với trạng thái hẫng của “người bước hụt”

"Mẹ tôi đã già như cát bên bờ": “mẹ tôi” được so sánh với “cát bên bờ”

• Tác dụng: Phép so sánh gợi ra hình ảnh của một dòng sông Đáy gắn liền với kí ức tuổi thơ, gắn liền với mẹ và có ý nghĩa quan trọng trong cuộc đời của tác giả. Sông Đáy hiện lên trong kí ức của đứa con xa quê như một sự vật nối liền hiện tại – quá khứ, giữa con – mẹ, giữa cá nhân – cộng đồng, quê hương. Có lẽ vì thế mà con sông Đáy trở thành một nguồn cảm hứng bất tận và cùng là mọt hình tượng thơ trở đi trở lại nhiều lần trong sáng tác của tác giả Nguyễn Quang Thiều mà chỉ cần chạm đến nó cảm xúc lại ùa về như thác lũ.

3. BÀI TẬP 3

• Những câu hỏi trong bài thơ không hướng tới một đối tượng cụ thể nào nhưng những câu hỏi ấy có tác dụng bày tỏ thái độ, nỗi niềm, cảm xúc của tác giả.
• + Trong câu hỏi đầu tiên ‘‘Sao anh không về chơi thôn Vĩ?” như một lời trách móc nhẹ nhàng của người con gái, là lời mời mọc về chơi ở thôn Vĩ, cũng là câu hỏi đầy ngạc nhiên của cô em gái Vĩ Dạ đã quá lâu rồi chưa thấy anh về chơi; đồng thời cũng là lời tự hỏi, tự vấn của chính tác giả.
• Trong câu hỏi thứ hai “Có chở trăng về kịp tối nay?” là một câu hỏi tu từ thể hiện niềm hi vọng, tình yêu thương thầm kín của tác giả. Nỗi băn khoăn, lo lắng liệu chiếc thuyền chở đầy trăng kia, mang tình yêu của người con gái ở thế giới ngoài kia có kịp để trở về trong tối nay với anh, với nhân vật trữ tình hay chỉ có sự chờ đợi vô vọng trong tiếc nuối mà thôi?
• Trong câu hỏi cuối bài “Ai biết tình ai có đậm đà?” câu hỏi này làm tăng thêm nỗi cô đơn, trống vắng trong một tâm hồn tha thiết yêu thương con người và cuộc đời. Đại từ phiếm chỉ “ai” xuất hiện tới hai lần: một lần chỉ nhân vật trữ tình – em, một lần chỉ anh – tác giả Hàn Mặc Tử. Sống trong đau đớn, vật vã hàng ngày với những cơn bạo bệnh, Hàn luôn băn khoăn một nỗi niềm thầm kín – nỗi cô đơn, trống trải với chính mình.

=> Ba câu hỏi tu từ tạo nên sự chuyển mình trong tâm trạng của tác giả: từ nỗi mong mỏi trở về với thế giới tươi đẹp ngoài kia rồi sự băn khoăn, lo lắng liệu tình yêu có kịp trở về đến sự tiếc nuối, thất vọng khi tình cảm của con người dần phai nhạt khi cách xa. Đó chính là cấu tứ của bài thơ.

4. BÀI TẬP 4

• So sánh: Trong bài thơ, tác giả sử dụng một loạt các hình ảnh so sánh miêu tả một cách chân thực, rõ nét, đặc sắc tình yêu đôi lứa.
• Lặp cấu trúc: Hầu hết, bốn khố thơ sau đều là sự lặp lại tương phản, đối lập với bốn khổ thơ đầu tiên. Biên pháp giúp diễn tả chân thực, rõ nét những cảm xúc của nhân vật anh và em.a